gà và thóc

Nếu nghĩ kỹ sẽ thấy các hệ thống trí tuệ nhân tạo – AI có một khuôn mặt “nhị trùng” ẩn kín đằng sau. Như nhân viên các công ty VN, rồi cả các quan chức chính phủ, vì “trí năng hữu hạn”, nên hở cái gì cũng lên hỏi ChatGPT, khác nào nói cho người ta biết mình đang suy nghĩ, dự tính những gì!? Rồi các bí mật kinh doanh, những kế hoạch hành động, vì “năng lực suy nghĩ có hạn” nên cứ “thoải mái tâm sự” với ChatGPT hết, khác nào vạch áo cho người xem lưng!? Tung hô vạn năng, vạn tuế, không khéo lại là một chiêu bịp, tưởng mình là khách hàng, hóa ra chỉ là món hàng, ai là gà, ai là thóc!? Gì chứ những loại suy nghĩ vấn đề logic nhỏ không được, viết câu đơn giản không thông, “tâm” lúc nào cũng đầy “nhiễu sự”, những loại đó nhiều vô kể, không hiểu giáo dục thế nào lại tạo ra những kiểu như thế!

Bên trong không tự vận động được, nên tự biến mình thành công cụ của AI. Hiện còn quá sớm để nhận định về DeepSeek, mới là một chiêu “nhá hàng”, “ta đây cũng làm được nhé!” Nhưng để đối lại với sự độc quyền, bảo hộ thì cũng chỉ có cách dùng “open source” như thế! Mã nguồn mở, an toàn, giá thành rẻ, những phương thức vô cùng XHCN nhé! Chưa gì Hoa Kỳ đã cấm nhân viên, nhất là ở BQP sử dụng DeepSeek vì lo ngại về “an ninh quốc gia”, hơn ai hết, họ hiểu rõ bản chất loại công cụ đó, vì họ là người nghĩ ra đầu tiên mà! Suy cho cùng, chỉ bằng cách nâng cao năng lực vận động tư duy của bản thân thì mới thoát được những cái bẫy “phản khách vi chủ – 反客为主” như thế!

Từ một góc nhìn sâu xa hơn, diễn đạt theo một cách khá là “Phật giáo”, thì người ta ngộ ra sự thay đổi nhân quả từ trong tính “không”, không ai đi tìm chân lý trong sự “có”, nhất là một cái “có – làm sẵn, ăn ngay” như vậy! :D Về lâu dài, “giá rẻ” sẽ không còn mang hàm nghĩa “chất lượng thấp” nữa, mà sẽ mang ý nghĩa “hiệu quả cao”! Còn các định chế bảo hộ, độc quyền sẽ chết dần vì luôn tìm cách “nâng giá”, và trong cái nỗ lực “làm giá” đó, vô hình chung đánh mất đi tính hiệu quả, nếu không muốn nói, trong nhiều trường hợp là “tạo khống giá trị”, “tạo ra quá nhiều bánh vẽ”. Đương nhiên cái gọi là “giá rẻ” này không phải ai cũng làm được, vẫn phải là “dân trí” cao! Một xã hội vận hành hiệu quả không chỉ dựa trên chất lượng con người, mà sâu xa hơn, là làm sao đào luyện, khống chế được cái “tâm” con người, bằng văn hóa, giáo dục, bằng luật pháp!

Suy cho cùng, với hàng tỷ con người đang sinh sôi, và với tài nguyên ngày càng cạn kiệt, thì ai tối ưu, hiệu quả hơn thì sẽ có cơ hội sinh tồn tốt hơn! Nên một mặt, phương Tây vẫn đang dẫn đầu với xu hướng “tự do, khai phá”, luôn luôn thử nghiệm, tìm kiếm ý tưởng mới của họ! Nhưng mặt khác, việc giải quyết vấn đề sinh kế cho nhiều tỷ con người chen chúc trong cái vòng tròn Valeriepieris đó vẫn phải cần có một cách tiếp cận “down – to – earth”, làm sao thực tế và hiệu quả nhất, chứ ăn “bánh vẽ” mãi thì chỉ có… “cạp đất…”! Và cứ như thế, chỉ đến khi nào xử lý được cái “tâm” của con người thì cuộc cách mạng mới được xem là hoàn tất!

bàn tay năm ngón

Nói nhiều thì lại bảo là miệt thị dân tộc, nhưng là tình trạng vô cùng đáng báo động khi đại đa số xã hội là những thành phần không lớn, mãi không chịu lớn về tư cách, đủ thứ trò gian manh vặt vãnh. Một bộ phận lớn đã trở thành lưu manh ở mức chuyên nghiệp, tự nhiên như đúng rồi luôn! Những cái tôi lau nhau không chịu lớn đó gây ra vô số vấn đề, sống cho yên ổn cũng chưa được chứ đừng nói là phát triển con người, phát triển kinh tế!

Như trước tôi có nói đùa rằng: có những loại người vừa mới bắt tay xong là phải đếm lại xem bàn tay có còn đủ năm ngón hay không!? Chính là như thế, có những loại phải cách xa vĩnh viễn là tốt hơn, chứ để đến lúc xảy ra chuyện rồi lại hỏi Trời vì sao!? Giờ mà nói chuyện đạo đức, giáo dục con người là không ăn thua đâu, đã quá muộn rồi, chỉ có cách dùng Pháp trị đến mức khắc nghiệt, “bàn tay sắt” thì may ra còn chút hy vọng!

lao động công ích

Như thế là mức phạt, ví dụ như vượt đèn đỏ, đã tăng 5, 6 lần so với trước, tương đương khoảng nửa tháng lương của một người lao động phổ thông! Cứ như thế thì dân nó mới biết sợ, từ chỗ sợ thì mới làm nghiêm chuyện nhỏ, nghiêm chuyện nhỏ thì dần dần mới chấn chỉnh chuyện lớn được!

Đương nhiên cũng sẽ có những thành phần liều mạng, phạt cao quá nó bỏ luôn xe, chây ỳ ra không chịu đóng phạt! Em đề nghị không đóng phạt tới một mức nào đó thì bắt đi lao động công ích, cứ “lao cải” đôi tuần là thay đổi thái độ ngay thôi! Luật pháp chặt chẽ đến một lúc rồi sẽ như thế!

Ne zhaley, ni sebya, ni vragov

Ngay sau Chiến tranh thế giới lần 2, Liên Xô bắt tay vào tái thiết đất nước, nhưng đồng thời, cuộc chạy đua vũ trang Đông – Tây cũng chưa bao giờ dừng lại. Ba dự án lớn: dự án tên lửa liên lục địa, dự án bom hạt nhân, và dự án radar cảnh giới tầm xa, được nâng lên thành cấp Bộ, ngang cấp với Bộ hải quân, Bộ lục quân, etc… và được ưu tiên cao nhất! Từ những bài học lịch sử của Thế chiến 2, và cả từ trước đó nữa, nếu Nato mở rộng về phía Đông thì vùng xảy ra xung đột đầu tiên là sẽ Ukraine, Donbas. Chính vì thế mà Liên Xô ngay từ đầu đã xây dựng lại Donbas với tâm lý phòng thủ: các tòa nhà đều được xây dựng vô cùng kiên cố, có hầm ngầm, các công trình công nghiệp, hầm mỏ đều có vô số tầng hầm, đường ngầm dưới đất.

Cũng vì đó mà cuộc chiến Donbas ngày nay trở thành một cuộc “khổ chiến”, nhà nhà là pháo đài, mỗi công trình đều là vật cản. Với hình thái chiến tranh như vậy thì những gì thường thấy trên phim ảnh: các đội tinh nhuệ đột kích vào từng căn nhà, đấu súng với bên phòng thủ là chuyện… chỉ có trong phim Hollyweed! Với đối phương hỏa lực mạnh, bố trí trong điều kiện thuận lợi thì cách duy nhất là… lấy thịt đè người, phía Nga đã và đang xài lượng lớn bom, pháo, mìn, đạn nhiệt áp, đạn cháy… Và như ta có thể dự đoán, cuộc chiến giữa những người anh em, nếu để cho xảy ra, sẽ vô cùng khốc liệt! Như lời một bài hát Nga: Ne zhaley, ni sebya, ni vragov – không tha thứ cho một ai, dù là đối phương hay chính bản thân mình!

giơ cao đánh khẽ

Lâu mới đọc được một bài có chút nghĩa lý… nhận diện rác thải trong tâm hồn… Nói thẳng ra là chúng ta đang sống trong một cái xã hội đã bị “lưu manh hóa” vô cùng sâu rộng, rất nhiều người dùng sự lưu manh thô bỉ, trắng trợn nhằm làm người khác phải sợ, nhằm chiếm lấy một cái “phần thắng, phần tiện ích” cho mình! Sự việc càng đáng sợ hơn khi những người đó không từ một thủ đoạn nào, hay biết cách che giấu, tô vẽ những hành động của mình bằng những “lời nói có cánh”, những “đạo lý giả cầy”! Rồi cái sự “lưu manh” đó nó phát triển đến mức trở nên “bài bản”, thậm chí đến mức “có tổ chức tinh vi”! Và cái sự “vô minh” đó cứ thế được khuếch đại lên nhờ dân trí lè tè ngọn cỏ. Nhân đây nói về “văn hóa phát triển” và “văn hóa sinh tồn”, dĩ nhiên đã có nhiều gương anh hùng trong những hoàn cảnh cực đoan…

Nhưng nghĩ kỹ sẽ thấy, chính bản thân các “anh hùng” cũng không muốn bị rơi vào hoàn cảnh cực đoan, “một xanh cỏ, hai đỏ ngực” chút nào đâu! Còn trong phần lớn những tình huống bình thường của cuộc sống, chúng ta cần sự cố gắng, tiến bộ từ từ, những sự tử tế nhỏ nhoi góp phần tạo nên môi trường xã hội hài hòa, ổn định. Rất nhiều người vì không làm được chuyện nhỏ, nên dùng chuyện lớn để khỏa lấp! Rất nhiều thành phần manh động, chính là vì bên trong trống hoác, vì chưa bao giờ có sự vận động, rèn luyện từ từ. Nếu giáo dục đã thất bại trong việc chỉnh đốn con người, thì chỉ có cách pháp trị đến mức cao độ, thậm chí là hà khắc mà thôi! Gần đây thấy có nhiều động thái tích cực trong việc chỉnh đốn trật tự giao thông, an toàn xã hội, mong là đừng chỉ có “giơ cao, đánh khẽ…”

lắng nghe thinh lặng

Nằm đây tưởng chuyện ngàn sau,
Lung linh nến cháy hai đầu áo quan…

Lắng nghe sự thinh lặng, hơn 30 năm trước, hồi đó tôi mới có 14 tuổi, viết văn “cưa gái”! Mà “gái” cũng thuộc dạng “đọc hiểu” tốt, nên cô ấy giữ lá thư lại cho đến bây giờ, nhờ đó mà vẫn còn nhớ được đại ý hồi đó mình viết gì… “Những năm còn thiếu niên, nghe tiếng mưa rơi mà tưởng đến những cây nến hồng, nhỏ từng giọt từng giọt trong đêm tân hôn.

Khi ở tuổi trung niên, ngồi trên chiếc xuồng nhỏ giữa dòng sông, nghe tiếng mưa rơi mà nghĩ đất trời mênh mông, cuộc đời phiêu bạt. Đến lão niên, nghe tiếng mưa rơi trên mái ngói, đều đặn như tiếng kinh cầu trong một ngôi chùa…” Nên nói là “nghe mưa”, thực ra là “nghe tâm” mà thôi! 14 tuổi đã viết như thế, dường thấy trước được nhiều điều….

ngữ văn

Đề Ngữ văn quốc gia mà câu cú thế này đây: Người nghệ sĩ tôi luyện bản thân trong mối tương quan liên tục giữa mình với người khác, tại quãng đường giữa cái đẹp không thể bỏ qua và cộng đồng không thể tách khỏi… Câu sượng như cơm sống, viết tiếng Việt còn chưa suông, ngữ nghĩa mơ hồ! Nguyên văn tiếng Pháp, Albert Camus: L’artiste se forge dans cet aller retour perpétuel de lui aux autres, à mi-chemin de la beauté dont il ne peut se passer et de la communauté à laquelle il ne peut s’arracher Cụm từ “à mi-chemin” phải dịch là nửa đường, lưng chừng, dịch “tại quãng đường” là hoàn toàn vô nghĩa, tôi nghĩ đây là… dịch tự động bằng máy tính! Các cụm từ “tương quan liên tục”, “tôi luyện bản thân” đều không đúng!

Lỗi là ở người ra đề, trích dẫn những ấn phẩm mới xuất bản gần đây, mà những ấn phẩm đó, nói thật, rất có vấn đề! Câu từ nhộn nhạo, chắc chắn là dịch tự động bằng máy tính, hành văn trúc trắc, nhiều chỗ hoàn toàn xàm xí, vô nghĩa! Dù biết rằng: Traduire, c’est trahir – Dịch, tức là phản, nhưng nếu là tôi thì sẽ phỏng dịch như sau: Người nghệ sĩ buộc mình trong những mối “quan hệ đẩy tới đẩy lui” thường trực với mọi người, lơ lửng lưng chừng ở đâu đó giữa hai bờ, một bên là nghệ thuật mơ mộng, đẹp đẽ, và bên kia là cái cộng đồng “ngu dốt, xàm l…” nhưng lại không thể tách rời khỏi nó được! :D Đương nhiên là tôi có thêm vào mấy chữ cho nó “rõ ràng” hơn, nhưng đề này chẳng có gì trừu tượng, cũng không khó nghị luận!

mâu thuẫn

Trước xem một cái phim Thanh xuân TQ gì quên mất tiêu đề, một nhân vật được xem là “chị Đại” của trường, vừa có võ công, vừa bản tính hào hiệp, trượng nghĩa. Cuộc đời đi học, dĩ nhiên không tránh khỏi có vài xích mích với một “anh Đại” trong trường, hai bên hẹn nhau “giải quyết”! Xem đến đó, mình tưởng là sắp to chuyện đến nơi, nhưng phim rẽ theo hướng không ngờ tới! Hai anh chị hẹn nhau ở gốc cây táo dại sau trường, cây đang mùa trĩu quả, sau một hồi đấu khẩu, hai bên quyết định phân cao thấp một cách gián tiếp thay vì dùng quyền cước trực tiếp! Mỗi người sẽ đấm một quyền vào thân cây táo, ai làm cho cây rụng nhiều quả hơn sẽ thắng! Kết quả, cô gái nhân vật chính đã thắng vì số quả táo rụng xuống nhiều hơn hẳn.

Như thế, cái phim thanh xuân đó cũng là một cách để giáo dục giới trẻ, phải tìm cách chuyển hướng, hóa giải mâu thuẫn, thay vì dẫn nhau đến chỗ đối đầu trực tiếp. Sẽ là một cách tốt đẹp hơn nữa nếu sự phân định cao thấp dẫn đến sự cạnh tranh, rèn luyện lành mạnh! Người ta như thế, tự nhìn lại mình, một kiểu “công xã nguyên thủy” không hơn không kém, những “cái tôi” không hơn con vật bao nhiêu, bất chấp thủ đoạn, không từ bất kỳ sự lưu manh, hạ cấp nào để kéo cả lũ xuống đáy! Đương nhiên, đây là phim thanh xuân, dành cho lứa tuổi vị thành niên, chứ những thể loại già đầu rồi mà vẫn không chịu lớn thì chỉ có cách “bắt kulak vô gulag” (cho nó đi lao cải) hay nặng hơn là cách ly khỏi xã hội vĩnh viễn!

“biết”

Tại sao “biết” là “Mr. Bịp” nhưng vẫn cứ “dính”!? Thực ra, nó cũng giống như “biết bơi” nhưng vẫn cứ “chết đuối”, hay như “biết là không an toàn” nhưng vẫn cứ “bốc đồng gây tai nạn” vậy! Cái chữ “biết” này… không phải chỉ “ý thức”, “giáo dục” mà có được, đây chính là sự lầm lạc lớn của ngôn từ, cho rằng “biết” nó nằm ở tầng “đầu óc, tinh thần”, điều này hoàn toàn sai, ngược lại, “biết” nó lại… nằm ở tầng “vật lý và thể chất”! Vì sao lại có cái “lý luận” ngược ngạo như vậy!? Như các thanh thiếu niên bốc đồng gây tai nạn, thực chất, nguyên nhân sâu xa là do cuộc sống vốn đã rất ù lỳ, ít vận động, đời sống tinh thần nghèo nàn, cằn cỗi, rồi trong một phút chốc, tâm lý nó chợt dao động sang một thái cực khác hoàn toàn trái ngược lại, bột phát, tăng động, gây hậu quả! Có dạy “ý thức giao thông” cho chúng nó bằng cách “tụng chữ” được không, xin thưa là không thể nào! Chỉ có cách thông qua vận động, rèn luyện, khiến cho cơ thể, tâm tính trở nên điều hòa, có kiểm soát, thì cái sự “biết” kia mới dần dần có tác dụng!

Có dạy cho trẻ “ý thức bơi” được không, xin thưa là cũng không! Chỉ có cách là cứ tập bơi cho giỏi rồi vừa có kỹ năng, vừa hiểu được tình huống nguy hiểm! Quay trở lại vấn đề, tại sao “biết” mà vẫn cứ “dính”!? Đó là do “đĩ miệng”, chỉ “tụng chữ”, “lặp như vẹt” chứ không thực sự hiểu ngôn từ, không có công phu trì định được cái “tâm”, mà muốn sửa “tâm”, trước hết phải sửa nơi chứa cái “tâm”, đó là cái “thân”, nói đơn giản là… tập thể dục! Trước có đứa bạn, cũng là dạng tài năng đánh đàn piano và nhiều môn nghệ thuật khác, có hôm cô ấy “lý luận” rằng: thực ra toàn bộ sự thông minh, tài khéo .v.v… đều là thừa hưởng từ mẹ, còn cha thì chỉ cho “cái xác vật lý không hồn” kia mà thôi! Đương nhiên đây chỉ là một dạng tự hỏi, tự băn khoăn muôn đời về vai trò của cha, mẹ, nam, nữ. Cô ấy nói gì tôi cũng ừ, cũng đồng ý hết cả, nhưng chốt lại một câu: Mọi sự đổi thay tinh thần đều xảy ra trong thế giới vật chất! – All spiritual changes happens in the physical world! Không có “cái xác không hồn” đó là… không có cái gì hết á! :D

concept 2

Thứ tiếng Việt ngọng líu ngọng lo, éo hiểu “đua rowing máy” là cái gì, từ ngữ nửa nạc nửa mỡ vô cùng khó chịu, nếu không muốn nói là sai về nghĩa! Cứ dùng “giải vô địch máy chèo thuyền” có phải là hay hơn không, dù cũng chưa hoàn toàn chính xác, hoặc mở ngoặc chú thích “(rowing machine)”.

Chỉ cần không phải “giải vô địch chèo… thuyền máy” là được! :D Càng ngày giới trẻ càng vận động và càng hiểu biết nhiều hơn về cách thức vận động! Trong ảnh, máy chèo thuyền “Concept 2” được xem là tiêu chuẩn của môn chèo, nhưng cá nhân tôi lại không thích “Concept 2” lắm…

vietic

“Văn hóa đọc” hiện tại, thực chất là tìm cách bán một mớ giấy lộn, từ ngữ nhộn nhạo như cơm sống vì dịch tự động bằng máy tính, nội dung toàn ba thứ rẻ tiền, nếu không muốn nói là xàm xí. Cái gọi là AI – trí tuệ nhân tạo thì thực ra, những đề tài hàn lâm thứ thiệt đâu có với tới nổi, nên cuối cùng chỉ là bài toán khai thác dữ liệu người dùng để làm sao bán hàng cho được nhiều! Cái gọi là “văn hóa”, thực chất là các bố ấy bị choáng ngợp bởi những màn trình diễn “ngàn tỷ”, choáng vì tiền nhiều quá! Và đầu tư vào “văn hóa” chính là… đầu tư cho những show trình diễn mang tính bầy đàn, thô lậu, thức ăn công nghiệp! Cái gọi là “chính danh” qua số điện thoại, thực chất SIM rác vẫn bán đến hàng triệu cái mỗi tháng!

“Mượn Căn cước” để đăng ký, nhưng mượn đâu ra mà nhiều thế, không thể làm được nếu không có sự thông đồng của cơ quan quản lý! Tất cả mọi điều, mới đầu đặt ra đều nghe có vẻ “tốt đẹp”, nhưng sau đều biến tướng, trở thành một thứ hoàn toàn khác! Cái mong muốn tối đa, nỗ lực hết sức của người Việt là làm sao bắt chước được vẻ ngoài, quần áo giống giống, ngôn từ hao hao, tạo ra một thứ nhìn từa tựa hàng thật, rồi dùng cái mã đó để bịp người, nhưng sự pha-ke về nội dung thì chẳng lẫn đi đâu được! Bởi ta nói nó như con vẹt biết giả tiếng ấy, thấy con chuột bò đến bèn giả tiếng mèo đuổi chuột đi, thấy con mèo đến bèn giả tiếng người nạt nộ đuổi mèo đi. Ai chỉ nghe mà không nhìn thì không biết nó là vẹt (Việt)!

oreshnik

Ku Nga mà, từ trong lịch sử dựng nước và giữ nước, ảnh đã luôn có một cái “ám ảnh lớn lao”, đó là phải chế tạo vũ khí, phải có lợi thế dẫn đầu! Oreshnik về cơ bản là tên lửa đạn đạo tầm trung, nhiều nước có chứ không riêng gì Nga. Nhưng sự khác biệt là “tốc độ hypersonic” và “điều khiển được ở pha cuối”. Cái chính là làm sao điều khiển được ở tốc độ bội siêu thanh, chứ nếu chỉ là một cục sắt rơi tự do thì nhiều nước làm được! Chính vì cái khả năng điều khiển được đó nên đẻ ra các tính năng kỹ chiến thuật mới!

Lợi thế thứ nhất là có thể xuyên qua hàng chục (thậm chí hàng trăm) mét đất đá, không một hầm ngầm, không một bongke nào là an toàn! Lợi thế thứ nhì là đánh siêu chính xác, kiểu như nếu dùng để đánh tàu sân bay thì xác suất tiêu diệt là gần như 100%. Và lợi thế thứ ba là… không cách nào đánh chặn được! Cứ tưởng tượng một tòa nhà như tháp đôi, nó có thể chẻ từ trên xuống dưới, mà vẫn không phải mang tiếng là xài VKHN! Xem clip thì cứ như “thiên thượng hỏa”, lửa từ trên trời đánh xuống vậy!

CC

Đi làm Căn cước, cầm theo cái Chứng minh cũ, là loại tờ giấy dán ảnh, đóng dấu, ép nhựa, loại đã cấp từ… 18 năm trước! Nói các bạn không tin, đến năm nay, 2024, tôi vẫn xài cái CM là giấy ép nhựa! Đài báo thì từ nhiều năm qua đã thông báo không biết bao nhiêu đợt làm mới và sửa đổi, nào là “Căn cước công dân”, rồi “Căn cước”, riêng tôi vẫn bình chân như vại: còn thời hạn là mình còn xài, chẳng việc gì phải đổi! Thực ra tôi nghĩ: chuyện đâu có lạ gì, làm một lần chưa đúng ngay được đâu, chính vì nghĩ như thế mà đã tránh được rất nhiều phiền phức như đã thấy! Còn nghiệp vụ của Công an, ngày nào họ chẳng cấp mới hàng hàng ngàn CC, ngày nào chẳng có hàng trăm người mất giấy tờ, hàng ngàn thiếu niên đến tuổi, có ngày nào không làm đâu mà phải lo!? Vào trụ sở lấy số, ngồi đợi và… đếm!

Để ý thấy trung bình, xử lý một đợt 20 số mất khoảng 20 ~ 30 phút. Tức mỗi người trung bình mất khoảng 1 ~ 1.5 phút, tốc độ như vậy không phải là tệ! Quan sát sự phân chia công việc từng khâu, thấy cũng khá hợp lý, bớt rườm rà hơn trước, các hệ thống máy móc có mức tự động hóa khá tốt! Đến phiên mình, cô CA cầm cái giấy ép nhựa ngắm nghía rồi càm ràm: giấy này đã cũ lắm rồi, nhưng mình cứ nói lý: CMND này còn 2 năm nữa mới hết hạn! Giờ đã có máy tính cả, kiểm tra thông tin trên hệ thống thấy đầy đủ, hợp lệ, nên cô CA không nói gì nữa, cứ thế làm tiếp, lăn tay, chụp ảnh, quét võng mạc… vài phút thì xong, nên tuy toàn thời gian đợi hơi lâu nhưng không có gì để phàn nàn! Quan trọng là đừng vẽ thêm việc, đừng lôi thêm một đống giấy tờ không cần thiết nếu đã có đủ thông tin!

hình danh – 形名

Còn nhớ suốt 12 năm phổ thông, tôi chưa bao giờ đi học thêm bất kỳ môn gì, nói cho đúng thì vẫn có đi học thêm một vài tuần nhưng đó là kiểu ham vui đua đòi với bạn bè mà thôi! Vì thầy cô thương nên không đì, hay vì mình thuộc dạng cũng hơi thông minh, lại rất cứng đầu, nên có muốn đì cũng hơi khó! Và thế là cả một cái thời tuổi thơ được cái tự do, thích học bao nhiêu thì học không cưỡng ép. Và vì hầu như không bao giờ bị bắt trả bài nên dần thành thói quen, về nhà là vất hết, không ôn bài, không làm bài tập! Chuẩn bị cho ĐH: không giải bộ đề, không luyện thi, tới đâu thì tới. Và cũng trong 20 năm đầu đời đó, vì nhà tôi đa số làm nghề Y, con cháu dâu rể trong nhà hơn 30 người làm Bác sĩ đủ các chuyên ngành nên chuyện đau ốm cũng hiếm khi phải lo nghĩ tới. Từ đó nói tới “chính danh”, chỉ một từ đơn giản như vậy nhưng có nhiều cấp độ hiểu nông cạn khác nhau, không phải chỉ có “đúng tên trên giấy tờ”.

Như khi TQ dẹp nạn dạy thêm, báo chí VN bắt đầu rền rỉ, than thân trách phận: “Ôi sao lại thế, không làm như thế được đâu!” Chúng ta sống trong sự “loạn lạc” đã lâu đến mức không còn dám nghĩ đến những điều đúng đắn nữa! Trở lại với “chính danh”, nó có nhiều tầng ngữ nghĩa sâu xa hơn, TQ họ dám đặt mọi sự vật, sự việc về đúng chỗ của nó: nếu còn phải đi học thêm tức là nhà trường chưa làm tròn bổn phận, nếu phải đi phòng mạch riêng của BS tức là bệnh viện chưa làm tròn chức năng, cái “danh” của trường là dạy học, cái “danh” của bệnh viện là chữa trị! Phải dẹp cái nạn “chân trong, chân ngoài”, chỉ một người nhưng có 2, 3 vai diễn khác nhau! Và không phải chỉ có Y tế & Giáo dục đâu, mà toàn xã hội đều như thế, ai cũng có 2, 3 khuôn mặt, chạy sô khắp nơi, ai cũng giả trá, giả cách, luôn tìm cách “léo lận” ngôn từ, ai cũng “hồn Trương Ba, da hàng thịt”! Nên những chuyện khác cũng là nhân quả hiển nhiên thôi!

AI

Với internet, kiến thức chưa bao giờ dễ dàng như thế! Hơn 20 năm trước, bọn sinh viên chúng tôi vò đầu bứt tai, không hiểu ANN – Artificial neuron network – mạng neuron nhân tạo, HMM – Hidden Markov model – mô hình Markov ẩn, SVM – Support vector machine, GA – Genetic algorithm – giải thuật di truyền, etc… là những gì! Nguyên nhân không hiểu là do thiếu thông tin, thiếu sách vở, và quan trọng hơn nữa là, những sách vở có được thì quá nặng về lý thuyết, thiếu minh họa thực tế. Thường là nó bắt đầu với những ví dụ rất đơn giản dễ hiểu, rồi dần dần được khái quát hóa thành lý thuyết toán tổng quát, trừu tượng. Và các ông thầy thường dạy ngay những lý thuyết toán phức tạp này, hoàn toàn quên các ví dụ đơn giản ban đầu! Hay có khi các ông thầy cũng không biết…

Nên sinh viên tìm hiểu vấn đề cứ như “thầy bói xem voi” vậy! Mà để bắt đầu với những ví dụ cụ thể, sinh động và hữu ích trong cuộc sống hàng ngày, thì cần… đi lại từ đầu, từ những chuyện đơn giản nhất! Nên kiểu đọc báo, xem tin tức bây giờ cảm thấy vô cùng bất an, toàn nghe thấy “Artificial Intelligence – trí tuệ nhân tạo”, cứ lặp lại đúng một từ đó, không cho thấy có nội dung gì khác! Giống như mấy thằng bị ngáo, bị thiểu năng vậy, cứ hễ mà mình đụng vào là nó lại văng cái từ “AI – Artificial Intelligence” vạn năng đó ra, và nó cũng chỉ biết mỗi một từ đó thôi, không nghe thấy bất kỳ thuật ngữ chuyên môn nào khác, cũng không Toán rời rạc, thuật toán, thuật giải gì cả! Kiểu chắc lại đi bán hàng, bán một cái giải pháp phần mềm làm sẵn bá vơ, bịp bợm nào đó!

lùa gà

Lại đi lùa gà đây mà, lùa bằng giải Nobel hẳn hoi nhé! Các bạn lên trang của Bill Gates (gatesnotes) mà đọc những phê bình của ông ấy về cuốn sách này, tôi thấy tất cả suy nghĩ của ông Bill là đã đủ đúng đắn rồi, không cần phải nói gì thêm. Bằng cách tối giản hóa vấn đề, tác giả tìm cách đưa ra một bức tranh méo mó, thiên lệch để… bịp người khác!

Một dạng “The world is flat” mới, thủ thuật cũ rích chả có tí tiến bộ nào, nhưng là phiên bản cao cấp, có cả Nobel để trang trí! Có nhiều trường hợp xuyên suốt lịch sử sách này không giải thích được (nói cách khác, chính là phản ví dụ), như Trung Quốc cổ điển thời Tống, Nguyên, Minh và Trung Quốc hiện đại từ sau Đặng Tiểu Bình đến này…

nhân-quả hiển nhiên

Tiếng Hoa vốn dĩ không phải là dạng ngữ pháp tạo sinh – generative đúng nghĩa, việc đặt ra các từ nhằm biểu diễn những khái niệm mới là rất khó khăn! Như tiếng Anh, Pháp hay nhiều ngôn ngữ phương Tây khác, chỉ việc thêm tiếp đầu ngữ, tiếp vĩ ngữ, tổ hợp các từ đơn lại với nhau là đẻ ra được từ mới, rất dễ dàng và nhanh chóng. Tôi biết, có vị mang học hàm giáo sư hẳn hoi, rất nổi tiếng, vẫn lắc đầu chê bai: ngôn ngữ kiểu này thì làm sao mà học cái mới được! Nhưng tiếc thay, ngôn ngữ, theo như vị giáo sư đó hình dung, mới chỉ là phần nổi mà thôi, phần chìm lớn hơn nhiều, là công phu, là kiên trì, là tưởng tượng, mơ mộng và sáng tạo, mà những cái này thì hầu như là… nằm ngoài ngôn ngữ! Nên mới chỉ có tài lanh học được vài kỹ năng lắp ghép ngôn từ thì chưa thể coi là thông minh và hiểu biết được! Tiếc thay, phần đông người Việt dừng lại ở đó, nghĩ rằng chỉ cần kỹ năng xào xáo ngôn từ là đã đủ để bịp người khác! Và thực chất, mong muốn lớn nhất của họ chỉ là làm sao bịp được thằng bên cạnh!

Bằng cách nhanh nhất, xào xáo ngôn từ, tạo ra những giá trị ảo hòng mang lại sự thoả mãn nhất thời, trước mắt! Khi bạn nhìn vào đó đủ lâu thì sẽ thấy, tất cả đều là nhân-quả hiển nhiên! Đến tận bây giờ, chúng nó vẫn “hoang tưởng” “viết luận văn sáng tạo” để câu học bổng du học Mỹ đó thôi, sự đời đâu phải đơn giản chỉ câu chữ dễ dàng như thế! Cái sự “mau lẹ, dễ dãi, nông cạn” trong sử dụng ngôn từ đó, nó không chỉ hạn chế phát triển tư duy trên đường dài! Quan trọng hơn là: nó tạo ra những “cái tôi” lau nhau không chịu lớn, suốt ngày kình chống nhau, rút cuộc là phá vỡ những liên kết, quan hệ xã hội, là tạo ra một cái “giỏ cua”, một “vũng nước đục”, nơi những phần tử lưu manh, phá hoại lộng hành mà không ai dám làm gì! Tất cả đều là nhân quả hiển nhiên! Nhắc lại một câu vô cùng “hình thức” đã nói trước đây: “Chính tâm, thành ý, cách vật, trí tri, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”, TQ thì xem như đã vào giai đoạn “bình thiên hạ” rồi, còn chúng ta vẫn mắc cứng ở ngay bước đầu tiên!

đứt gãy

Chữ quốc ngữ quả thực có tạo ra một sự “đứt gãy văn hóa” nhất định! Tôi còn nhớ thời mấy chục năm trước, khi các công cụ máy tính còn chưa phổ biến, việc viết sai chữ Hán khi trùng tu các di tích Huế là… nhiều nhan nhãn, nhiều đến độ một đứa con nít 15 tuổi như tôi lúc đó cứ nhìn là phát hiện ra! Thậm chí đến tận ngày nay, mỗi khi đi qua Chợ Lớn, đọc các bảng hiệu cũng dễ dàng nhận ra nhiều chỗ viết sai, thường là phiên âm Hán-Việt sai. Nhưng, như người ta hay nói, việc thì có gấp có hoãn, có những nỗi lo còn lớn hơn, còn cấp bách hơn chữ viết nhiều lần!

Như những cộng đồng người Hoa xưa có mấy người biết chữ đâu, phải đến 99% là mù chữ, mà họ vẫn sống tốt, vẫn hợp tác được với nhau để tạo nên cộng đồng vững mạnh đó thôi! Cái cấp bách là đạo đức xã hội xuống cấp, thói suy nghĩ nông cạn, đơn giản, kiểu ham muốn ăn xổi đến mức… ăn cướp, mấy cái đó mới thực sự vô cùng cấp bách! Do công phu, kiên trì không có, chỉ muốn “ăn ngay” nên dẫn đến việc học cái gì cũng không được, đừng nói là học loại chữ khó như Hán, Nôm xưa không được, đến cả tiếng Anh, Pháp hiện đại, dễ dàng đó cũng chưa học được đâu!

bán tơ

Xách 2 cái bánh xe đạp đi cân vành, không chỗ nào nhận làm! Cửa hàng lớn từ chối khéo: em phải gởi về trung tâm sửa chữa, mất hơn 3 ngày! Cửa hàng nhỏ: không có sẵn dụng cụ nên không cân được! Không ai muốn làm cái việc nhiều công mà ít tiền, chỉ muốn bán cái gì đó để ít công mà nhanh có lời. Đi mua cái đòn tạ, đòn thì có nhiều loại, như loại của các VĐV chuyên nghiệp có thể chịu lực đến 500kg nhưng mắc tiền, người bình thường có bao giờ tập quá 100kg đâu, nên hàng TQ nó cũng tự động phân cấp, không ai sản xuất cái đòn xịn cho nhu cầu bình dân. Và thế là VN cứ nhập hàng đểu về… bán với giá xịn. Không biết đã gặp bao nhiêu lần như thế, toàn nhập hàng đểu từ TQ, bán gấp 4, 5 lần giá, thậm chí đã gặp trường hợp gấp 9, 10 lần giá. Không phải chỉ một vài trường hợp, gần như cả xã hội như thế, không phải chỉ một “thằng bán tơ” bị “tế thần” đâu!

Hàng đểu còn ra vẻ “huyền bí”, ta đây là cao cấp nhé! Không bực vì bị lừa tiền 5~10 lần giá, mà bực vì cái thái độ làm việc! Toàn gian thương, buôn nước bọt và lừa gạt, không nghiên cứu học hành gì, lại còn cẩu thả, lười biếng! Éo hiểu lấy cái gì mà cạnh tranh với thiên hạ!? Chuyện nhỏ đã thế, chuyện lớn cũng thế! Hút cát từ biển, tàu thuyền mất chỗ neo đậu! Làm bè cá trên sông, cắm cọc lung tung, ghe thuyền không đi lại được! Nhà máy xả thải, cá bè chết hàng loạt. Xây cảng cá ở nơi tàu thuyền không vào được, ném hàng trăm tỷ vào chỗ hư không! Toàn trống đánh xuôi, kèn thổi ngược, mạnh ai nấy ăn và phá, sống không nhìn nhau, không bảo nhau được, thấy ai làm cái gì là bắt đầu chạy quanh giở trò lưu manh, phá hoại! Muôn sự là từ “tâm” mà ra, không sửa được “tâm địa bất chính” thì vĩnh viễn không làm gì được, mà sửa “tâm” á, haiza, còn khó hơn lên trời!

thượng thư phòng

Trước xem cái phim Trung Quốc nhan đề: Thượng thư phòng – 上书房 (chữ thượng này viết là , hiểu như động từ, không phải , nên đều đọc là “thượng thư” nhưng nghĩa khác nhau!) Mỗi sáng, vẫn còn chưa đến giờ Mão, các người hầu xách một cái mõ, vừa đi vòng vòng vừa gõ mõ vừa hô to: “阿哥门,上书房喽! A-ca môn thượng thư phòng lâu!” nôm na tức là: các A-ca, đã đến giờ đi học rồi! Thế là các hoàng tử lục tục thức dậy, rửa mặt, chải đầu để chuẩn bị lên lớp! Đến lớp thì phải chào thầy, nhưng các hoàng tử là những người có địa vị cao quý, có người sẽ là Hoàng đế tương lai, không thể hành lễ trước với người bề dưới được! Nhưng mặt khác, đã là sư phụ thì cũng không thể không chào! Thế nên các ông thầy phải đứng lên, dịch qua một bên một chút xíu, để cho các hoàng tử chào! Chào ở đây là chào cái ghế, chào cái địa vị sư phụ, chào cái vai làm thầy, chứ không hẳn là chào bản thân các ông thầy!

Trò chào xong thì thầy chào lại, cứ thế rườm rà một lúc, xong phần nghi lễ buổi sáng thì bắt đầu học! Thầy có hai vị, bề ngoài đều đạo mạo, uy nghi như nhau nhưng tính cách hoàn toàn khác nhau. Một người âm mưu, thâm độc, một người nhân từ, đức độ, cách dạy cũng không giống nhau! Ông âm mưu thì dạy cho các hoàng tử hết sách này đến sách khác, thiên kinh vạn quyển, văn chương lưu loát, biện luận hùng hồn! Người còn lại ra đề đúng một chữ Nhân – … Rồi suốt một năm sau đó, các trò chỉ luận về chữ Nhân này, luận đến khi nào phát ngán, phải khóc thét thì thôi… Mới vô đầu phim là đạo diễn đã bắt phải hô khẩu hiệu rồi, đương nhiên cũng chỉ là khẩu hiệu thôi, nhưng cũng có ý nghĩa của nó: 立身以至诚为本,读书以明理为先。 – Lập thân dĩ chí thành vi bản, Độc thư dĩ minh lý vi tiên – Làm người thì chân thành là điều căn bản, Đọc sách thì hiểu rõ nghĩa lý là chuyện tiên quyết!