alexis

Tính cách Nga có một sự phân hoá lưỡng cực, tương phản giữa kỷ luật và phóng túng, kiên nhẫn và hấp tấp, nhẹ nhàng và mạnh bạo, tốt bụng và độc ác… một sự phân hoá mà người ngoài khó lòng hiểu được nếu không tìm hiểu kỹ về văn hoá, lịch sử nước Nga! Tính cách ấy do quá trình đấu tranh sinh tồn hàng ngàn năm mà tạo thành! Một ví dụ điển hình là Sa-hoàng Alexis-1, bố của Peter-the-great! Là người to lớn, khoẻ mạnh, điển trai, tính tình được mô tả là mềm mỏng, lịch sự, một nhân vật mà công hay tội cho đến nay vẫn gây ra nhiều tranh cãi!

Có lần, đám đông dân chúng tập trung kiến nghị với Sa-hoàng Alexis về chính sách đúc tiền không hợp lý gây lạm phát! Nhà vua kiên nhẫn ngồi nghe người dân phản ánh, vui vẻ tiếp nhận đơn kiến nghị, nhẹ nhàng hứa hẹn sẽ giải quyết vấn đề! Đám đông được thể, càng lúc càng tập trung đông, hò hét phản đối, dùng lời lẽ khó nghe… Alexis vẫy tay nhẹ một phát, đội ngự lâm quân xông vào, chỉ trong phút chốc, 2000 (hai ngàn !!!) người bị tàn sát, không ai sống sót! Tính cách phân hoá lưỡng cực nên ai yêu thì rất yêu, mà ai ghét thì cũng rất ghét!

catherine-2

Sa hoàng Peter-1 băng hà, 1725, thời gian trước đó đã sửa luật, lần đầu tiên trong lịch sử nước Nga, cho phép một nữ nhân được kế vị! Catherine-1 kế tục sự nghiệp mà Peter đã khởi đầu, mặc dù không biết đọc và viết, chỉ có thể ký tên đúng một chữ Catherine, nhưng chừng đó đã đủ để ký sắc lệnh thành lập Viện Hàn lâm khoa học Nga! Nền móng học thuật Nga đã bắt đầu từ một người mù chữ như thế! Triều đại Catherine-1 ngắn ngủi chỉ 2 năm, ngai vàng nước Nga sau đó luân chuyển qua nhiều người nhưng cũng chỉ là những quảng thời gian ngắn trước khi về tay Catherine-2. Catherine-2 vốn là người Đức, hôn thê của Peter-3, con trai của Anna Petrovna, cháu ngoại Peter-1! Peter-3 nói tiếng Đức giỏi hơn tiếng Nga, ghét tất cả những gì thuộc về Nga và thần tượng tất cả những gì thuộc về Đức! Cộng với tâm thần, tính cách bất ổn, Peter-3 trở thành một hoàng đế xa lạ với các thần dân của mình! Catherine-2 thì hoàn toàn ngược lại, từ khi đến Nga năm 14 tuổi đã chăm chỉ học tiếng Nga, đọc sách lịch sử Nga!

Bà thậm chí còn học cả cổ ngữ Slavonic, loại ngôn ngữ cổ xưa chỉ dùng trong nhà thờ và các lễ nghi long trọng! Không có gì ngạc nhiên khi Catherine-2 phát động chính biến loại trừ Peter-3 để trở thành nữ hoàng thì đa số ủng hộ bà. Với đa số người Nga, có một người Đức mang tâm hồn Nga làm nữ hoàng vẫn tốt hơn có một người Nga mang tâm hồn Đức! Từ Catherine-1 đến Catherine-2, dù có một vài giai đoạn ngắt quãng, và một vài lần chính sách của Peter-1 bị đe doạ đảo ngược, Catherine-2 là người đã bảo đảm quá trình văn minh hoá, hiện đại hoá nước Nga được tiếp diễn! Là một người vô cùng học thức, quan tâm tìm hiểu văn hoá Nga, Catherine-2 cũng là một người ngưỡng mộ nhiệt thành của Peter-the-great! Nước Nga qua các giai đoạn chưa bao giờ thiếu những nhà lãnh đạo tài giỏi, nhà Romanov đã tiến tới bãi bỏ chế độ nông nô, đưa kỷ nguyên Ánh sáng vào nước Nga, thậm chí đã có dự định thay đổi hiến pháp, biến Nga thành nước quân chủ lập hiến thay vì toàn trị…

the russians are coming!

Trích đoạn phim hài: The Russians are coming, 1966 – Người Nga đang đến! Lời cảnh sát trưởng trong bộ phim: We may be scared, but maybe we ain’t so scared as you think we are – Chúng tôi có thể sợ hãi thật…

Nhưng cũng có thể chúng tôi không sợ nhiều như các người nghĩ! Đương nhiên đây là góc nhìn Anh, Mỹ, họ làm rất nhiều phim, tìm cách khắc hoạ hình tượng người Nga, đương nhiên cũng chỉ là một góc nhìn.

Korobeiniki

Chắc một số vị “trung niên” vẫn còn nhớ, chính là cái âm thanh phát ra từ trò Tetris trên máy chơi game cầm tay Nintendo Gameboy lừng lẫy một thời! Đó chính là một bài dân ca Nga: Korobeiniki, bản nhạc có những motif lặp đi lặp lại đơn giản, cộng với khả năng thay đổi tempo – tốc độ dễ dàng làm nó rất thích hợp với game Tetris này!

Tetris được phát minh bởi Alexey Pajitnov, 1984, kỹ sư phần mềm của Viện hàn lâm KH Xô-viết (về sau di cư sang Mỹ làm việc cho Microsoft). Người ta thường châm biếm đây là game mà các Kulak chơi sau một ngày miệt mài đi “xếp gạch” trong Gulag! Korobeiniki còn ảnh hưởng nhiều đến các game khác, ví dụ như Red Alert 3 Soviet march!

rasputin

Chương trình âm nhạc… cuối tuần! Bài hát rất xưa cũ của Boney-M, chắc cũng nhiều người vẫn còn nhớ: Ras-Putin – 1978! Theo tôi, đây chắc chắn là bài hay nhất của Boney-M: câu cú, bố cục đều rất chân phương rõ ràng, bass rất hay, hiếm có loại nhạc disco nào như thế!

Có điều cái intro nghe có vẻ Trung Đông chứ ko phải Nga! Phương Tây hình dung về nước Nga vẫn như kiểu qua một bức màn sắt, họ vẫn cố tìm hiểu, diễn giải! Hiểu một nền văn hoá là lắng nghe, trãi nghiệm, không phải chỉ đọc lớt phớt một đôi dòng mà hiểu được!

There lived a certain man in Russia long ago
He was big and strong, in his eyes a flaming glow
Most people looked at him with terror and with fear
But to Moscow chicks he was such a lovely dear
………
Oh, those Russians!!!

trịnh quốc cừ

Năm 247 TCN, Doanh Chính lên ngôi Tần vương, nước Tần bắt đầu kế hoạch Đông-xuất, tiến quân về phía đông qua ải Hàm Cốc, tiêu diệt 6 nước, thống nhất Trung Quốc! Nước Hàn nằm giữa, là nước nhỏ và yếu nhất trong số lục quốc, khi ấy bắt đầu một kế hoạch phá hoại, ly gián nước Tần bằng cách gởi một kỹ sư thuỷ lợi tài năng tên là Trịnh Quốc đến Tần, thuyết phục Tần vương cho xây dựng một con kênh đào lớn. Công trình sẽ mất hơn chục năm mới hoàn thành, phải huy động hàng chục vạn dân phu, binh lính và tiêu tốn vô số tiền bạc, của cải! Với kế hoạch này, nước Hàn hy vọng phần lớn nhân lực, tài nguyên nước Tần sẽ bị lôi cuốn, hao phí vào đại công trình thuỷ lợi mà chậm trễ các hoạt động quân sự! Kế hoạch “thành công”, hay ít nhất trên phương diện nào đó cũng tạm gọi là như thế!

Ngay từ đầu, Lý Tư (lúc đó vẫn chưa lên đến chức Thừa tướng nước Tần) biết rõ Trịnh Quốc là gián điệp nhưng vẫn ủng hộ xây dựng công trình! Công việc tiến triển được 5 năm thì Tần vương biết được sự thật, bèn triệu tới hỏi chuyện, Trịnh Quốc đáp rằng: vốn dĩ là gián điệp nước Hàn, kế hoạch thuỷ công có thể giúp nước Hàn yên ổn thêm vài năm, nhưng sẽ giúp nước Tần hùng mạnh vạn đại! Tần vương cân nhắc và cho tiếp tục xây dựng con kênh dài 150 km này, sau khi hoàn thành thậm chí còn đặt tên là “kênh Trịnh Quốc”, hệ thống thuỷ lợi đã giúp tưới tiêu cho hàng triệu mẫu ruộng, giúp nước Tần có đủ lương thực để thực hiện kế hoạch tiêu diệt 6 nước, thống nhất thiên hạ! Đến ngày nay, kênh Trịnh Quốc chỉ là một trong số những công trình xây dựng vĩ đại mà Tần thuỷ hoàng lưu lại cho hậu thế!

dân tộc tính, 1

Vì vài đồng bạc lẻ mà bỏ độc vào trà, hại người là chuyện nhỏ, cầm đá tự ghè chân mình mới là chuyện lớn! Tâm địa lưu manh lặt vặt, là tự mình hại chính mình thôi! Thế éo nào lại có chuyện: làm trò lưu manh (bỏ độc vào trà) xong rồi quay sang than thở như chính mình mới là bị hại!? Ai dung túng cho cái thói vừa ăn cướp, vừa la làng như thế!? Thế nên mới bảo “tư cách mãi không chịu lớn”, ai nói gì cũng nghe, ai xúi gì cũng làm! “Giá trị cộng đồng” bao gồm rất nhiều thứ, nhưng căn bản, sau cùng vẫn quay về “đạo đức cá nhân”! Mà không phải chỉ “ít học” mới thế, các thành phần “học nhiều” rồi cũng y như thế!

Cái sự lưu manh vặt này là bất kể trình độ, học vấn, bất kể vùng miền, xu hướng tôn giáo, chính trị! Cả những loại đã ở nước ngoài 30, 40 năm, thấy bao chuyện hay của thiên hạ rồi mà tâm địa không thay đổi gì! Từ “đạo đức cá nhân”, biết phân biệt đúng sai cơ bản, cho đến “đạo đức nghề nghiệp”, biết quý trọng điều mình làm ra, thảy đều là một khoảng không trống hoác! Lại thêm thói “hoa ngôn xảo ngữ” lâu ngày thành quen, gì cũng “biết”, mà rút cuộc không “biết” được gì cho ra hồn! Thế nên mới bảo: người ta không thể hiểu cái bên trong họ không có, vì nó đã trở là thứ dân tộc tính cố hữu!

poltava

Nói về lịch sử, “chủ nhân” của vùng Đông – Nam Ukraine ngày nay không phải là người Nga, cũng chẳng phải người Ukraine mà là những người Tatar! Hãn quốc Crimea đương thời chiếm một vùng rộng lớn, lớn hơn Crimea ngày nay nhiều, phía Bắc đến Ba Lan, phía Nam đến Thổ, phía Tây bao gồm cả vùng Rostov-on-Don của nước Nga bây giờ, nếu truy phả hệ thì Hãn quốc Crimea quay về người con trai trưởng của Thành Cát Tư Hãn. Nước Nga lúc đó chia thành hai bộ phận, phần phía bắc là nông nghiệp định cư, năng lực sản xuất lớn, cùng với đó là mâu thuẫn xã hội tích tụ do cuộc sống cố định mà hình thành. Phía nam là những người Nga – cossack, cuộc sống bán du mục, tự do hơn, nhưng phụ thuộc vào phần phía Bắc về văn hoá, kỹ thuật, chính trị và cả kinh tế!

Người Tatar nhiều lần mở những cuộc đột kích vào Nga, có lần đánh đến tận thủ đô Moscow, nên suốt các thế kỷ 16, 17, người Nga nhiều lần Nam chinh đánh đuổi người Tatar! Hãn quốc Crimea cũng giống như vương quốc Champa (đã diệt vong), Ukraine thì giống… Campuchia, còn Ba Lan ở đây đóng vai Thái Lan, dĩ nhiên mọi sự so sánh đều khập khiễng! Quay trở lại cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18, Sa hoàng Peter-I lúc này còn đang mãi chơi trận giả, những cuộc tập trận của ông vua con có cả ngàn người tham gia! Trong thực tế, vương hầu Vasily Golitsyn (cố vấn kiêm người tình của nhiếp chính Sophia, chị cùng cha khác mẹ của Peter) nắm quyền, cả hai lần dẫn quân Nam chinh đều thất bại, bộ binh và pháo binh phần lớn là người Nga, kỵ binh phần lớn là người Nga Cossack!

Khi Peter-I đủ 17 tuổi, gạt nhiếp chính Sophia qua một bên, trực tiếp nắm quyền, tiếp tục Nam chinh! Trận Poltava (miền trung Ukraine, gần Kharkov) là dấu mốc lịch sử, Peter đánh bại quân đội Thuỵ Điển của Charles-XII! Chỉ số ít người Ukraine Cossack cầm đầu bởi Ivan Mazepa đứng về phía Thuỵ Điển, số đông đứng bên phía Nga! Trận Poltava mở ra một chương mới, nước Nga mở rộng về phía Tây Nam, cũng giống như Việt Nam, một chương mà hơn 300 năm vẫn chưa viết xong! Ước mơ của Peter-I không phải chỉ là Ukraine mà là kiểm soát các eo biển Dardanelles và Bosphorus của Đế-chế Ottoman (rộng lớn hơn ngày nay rất nhiều), tìm đường từ biển Đen ra Địa Trung Hải! Cũng gần giống như trận Rạch Gầm – Xoài Mút, nếu như không có Poltava thì cũng sẽ chẳng có cái là Ukraine ngày nay!

Một không gian địa chính trị quá rộng lớn và siêu phức tạp bao gồm rất nhiều bên có liên quan, từ Liên minh phương Bắc do Thuỵ Điển cầm đầu, đến Đế chế Ottoman ở phía Nam, Peter-I gây chiến suốt từ Nam đến Bắc, cùng lúc đối đầu gần như với cả châu Âu! Cho đến ngày nay, hai con đường ra biển, một phía Bắc và một phía Nam: phía Bắc đứng chân tại Kaliningrad (chính là Königsberg, nổi tiếng trong giới Computer Science với bài toán 7 cây cầu – travelling salesman, đây cũng là quê hương của Immanuel Kant), phía Nam dùng Crimea làm bàn đạp, tiếp tục gây sức ép với Thổ, chưa thông được từ biển Đen ra Địa Trung Hải, hai đầu Địa Trung Hải là Gibraltar và kênh đào Suez vẫn do Anh (và bây giờ là NATO) kiểm soát! Xem ra, bài ca “Đất phương Nam” này vẫn sẽ còn tiếp tục thêm rất rất lâu nữa!

Kinzhal & Shaska

Kinzhal và Shaska… về công năng cũng giống như cặp đôi Wakizashi và Katana của người Nhật vậy, nhưng về cấu tạo và cách sử dụng vẫn có chỗ khác biệt! Shaska là trường đao (dài, cong, một lưỡi).

Shaska luôn được trực tiếp treo bên yên ngựa, còn Kinzhal là đoản kiếm (ngắn, thẳng, hai lưỡi) thường thấy mang bên hông người sử dụng, một phụ kiện không thể thiếu trong bộ trang phục Cossack!

bạo hành gia đình

Đương nhiên, sự việc mới dừng lại ở mức tạm gọi là “chấp cổ, nệ cổ” mà thôi, nhưng có thể nhiều người ở đây không biết, ở nhiều làng quê, nhiều gia đình, đi ra đi vào, đóng cái cửa, bật tắt cái bóng đèn, bày biện lư hương, hoa quả trên bàn thờ, những việc lặt vặt như vậy cũng trở thành cái cớ để chì chiết, mạt sát nhau, tình trạng căng thẳng kéo dài hàng chục năm. Rồi các đám hội, các ông già khăn đóng áo dài ngồi cãi nhau: anh học ở đâu cái “lễ” đó, phải như tôi mới là đúng nè…

Chuyện như thế phải gọi đúng bằng cái tên “bạo hành gia đình”, dai dẳng đến mức thành “tâm thần”, chả ai sống được! Có vô số hình thức, có thể công khai, rõ ràng, cũng có thể là nhiều kiểu kín đáo, xảo trá khác, dù thế nào thì cũng chỉ là những “cái tôi” bé như hạt cát chuyên dở trò lưu manh vặt! Nếu thực sự là vì tinh thần Trần Hưng Đạo thì nghiên cứu tư liệu, điền dã khảo cổ tìm lại văn bản “Binh thư yếu lược” (đã thất truyền) đi, ví dụ thế, đừng cãi chuyện cái lư hương mãi!