hà thanh – chim họa mi xứ huế

hông như những gì viết trên wiki: Hà Thanh sinh ra trong một gia đình gia giáo chỉ có một mình bà đi theo nghiệp âm nhạc, mẹ tôi (lúc còn học ở trường Đồng Khánh có chơi với một số chị em trong gia đình này) cho biết gia đình Hà Thanh là một gia đình có truyền thống cổ nhạc, tuy không ai đi theo con đường âm nhạc chuyên nghiệp nhưng đờn ca hát xướng đã là môi trường từ nhỏ trong gia đình. Hà Thanh đến với âm nhạc từ rất sớm, tham gia hát cho đài phát thanh Huế từ những năm 50. Bà tham gia cuộc thi tuyển lựa ca sĩ do đài tổ chức (giống như cuộc thi Tiếng hát Truyền hình bây giờ) và dành giải nhất với ca khúc Dòng sông xanh (Johann Strauss).

Ai lên xứ hoa đào - Hà Thanh 
Các anh đi - Hà Thanh 

Những năm 60, bà gia nhập làng văn nghệ Sài-gòn, trở nên nổi tiếng và thường xuyên xuất hiện trên sóng phát thanh cũng như trong các chương trình Đại nhạc hội. Hà Thanh có giọng hát rất đặc biệt, cao sang, trong mà mềm mại. Nghe bà hát, ta mới cảm thấy những luyến láy nhấn nhá đặc trưng của một giọng hát cũ. Hơn thế nữa, giọng Hà Thanh rất Huế, một giọng Huế sang trọng và tinh tế. Mời các bạn thưởng thức giọng ca Hà Thanh qua hai ca khúc: Ai lên xứ hoa đào (Hoàng Nguyên) và Các anh đi (Văn Phụng).

avt chúc xuân

au đây là tiết mục chúc xuân của ban AVT tái lập tại hải ngoại. Thành phần cũ của ban chỉ còn duy nhất nhạc sĩ Lữ Liên, bổ sung thêm hai thành viên mới Trường Huy & Hoàng Long nhưng vẫn giữ cái tên AVT cũ. Hai thành viên cũ ở lại VN sau 75: Tuấn Đăng thì biệt tích, còn Vân Sơn nhảy xuống kênh Thị Nghè tự tử, nghệ sĩ hài kịch không chịu đựng nổi những bi kịch cuộc sống. Xin post ở đây tiết mục Chúc xuân, có thể xem video trên youtube hay nghe file âm thanh rời.

AVT Chúc xuân 
Lữ Liên, Trường Huy, Hoàng Long

Nghe AVT thích thú nhất là ở chỗ ban nhạc sử dụng nhuần nhuyễn các làn điệu dân ca Bắc và Trung bộ (tuy vậy lại không có dân ca Nam bộ), diễn tấu thành thục các nhạc cụ dân tộc (đàn nhị, tỳ bà, đàn đoản…), cũng như sự kết hợp phong phú giữa nói, nói lối, ngâm thơ và hát… Ba người trên sân khấu thường giả giọng nói của ba miền Bắc, Trung, Nam, rất giống, rất thật, lại là loại giọng cũ chỉ còn nghe thấy được ở lớp người già cả.

Bản Chúc xuân này là bài bản cũ, có customize lại chút xíu, tuy vậy chẳng mấy chốc cũng đã lạc hậu so với cuộc sống nơi trời Tây, may ra đem về VN thì vẫn còn nhiều giá trị. Mới tháng 10 nhưng nghe AVT xong cảm giác như Tết sắp đến: năm mới, cuộc đời phây phây, năm mới gặp thời gặp may, năm mới bạc triệu tới tay, năm mới không phải kéo cày, năm mới cuộc đời lên hương, năm mới tràn đầy yêu thương, năm mới thần tài giúp ta, năm mới năm đẹp Thái Hòa…

khát vọng

渴望

悠悠岁月欲说当
年好困惑亦真亦
幻难取舍悲欢离
合都曾经有过这
样执着究竟为什
么漫漫人生路上
下求索心中渴望
真诚的生活谁能
告诉我是对还是
错问询南来北往
的客恩怨忘却留
下真情从头说相
伴人间万家灯火
故事未来共斟酌

hát vọng: những ai thuộc thế hệ 7x có thể sẽ nhớ phim này, chiếu trên truyền hình VN đầu những năm 90. Không nằm trong số những phim TQ thành công nhất, nhưng 50 tập phim mang lại những tình tiết cảm động của những cảnh đời thời cách mạng văn hoá. Dù ở TQ hay VN, dù ít hay nhiều, chúng ta đã sống qua những tháng ngày như thế, những đày đoạ và thăng trầm, những điên rồ của lịch sử, và những hậu quả dai dẳng của nó… hãy nhớ để đừng bao giờ quên chúng! Cố sự bất đa, uyển như bình thường nhất đoạn ca: chuyện cũ chẳng nhiều, cũng bình thường như một khúc ca… Đã trải qua rồi, phải như thế nào đó mới nói được một lời như thế! Truyền hình VN thực hiện việc thuyết minh đã chuyển ngữ lời nhạc thành một đoản khúc thơ lục bát thật khó quên:

hoàng trọng

Lòng càng thổn thức, quên hết bao mối hận mà đi.
Yêu đương say đắm mà chi, xa xôi đem thú biệt ly.
Sầu nhớ đau thương làm chi!

(Khúc nhạc ly hương)

ừ nhỏ tôi đã nghe nhiều nhạc của Hoàng Trọng mà chưa hề biết tác giả là ai. Những ca khúc Khúc nhạc ly hương, Ngàn thu áo tím, Nhạc sầu tương tư, Gió mùa xuân tới, Tiến bước sang ngang, Đẹp giấc mơ hoa… đã gieo vào hồn tôi những dáng nhạc độc đáo, riêng biệt. Sau này, càng tìm hiểu, tôi càng được biết nhiều hơn về con người lao động nghệ thuật cần mẫn, nghiêm nhặt này.

Nghìn thu áo tím - Thái Thanh 
Dừng bước giang hồ - Khánh Ly 

Học nhạc, sáng tác và làm ban nhạc từ rất sớm, Hoàng Trọng là người có khả năng tổ chức, ông đã làm phòng trà Thiên Thai ở Nam Định từ rất sớm (1945). Trong chiến tranh, ông là trưởng ban quân nhạc Bảo Chính Đoàn (quân đội Pháp), đến năm 1954 thì di cư vào Nam. Ở Sài gòn, ông thành lập nhiều ban nhạc chơi cho các Đài phát thanh Sài gòn, Đài phát thanh Quân đội, Đài Truyền hình… nổi tiếng nhất là ban hợp xướng Tiếng tơ đồng (1967).

Ông sáng tác khoảng chừng 200 tác phẩm, phần nhiều là theo điệu tango, và nhiều nhạc cho phim ảnh. Hoàng Trọng còn nổi tiếng với tư cách là người chỉ huy dàn nhạc và người soạn nhiều phần hòa âm giá trị. Tuy đã rao là Hoàng Trọng – vua nhạc tango Việt Nam nhưng ở đây, mời các bạn nhớ lại người cố nhạc sĩ tài hoa này qua hai tác phẩm của ông, một theo điệu valse: Nghìn thu áo tím và một theo điệu pasodoble: Dừng bước giang hồ.

Một vài bìa nhạc Hoàng Trọng:

ngọc cẩm & nguyễn hữu thiết

ể về tình hình Tân nhạc tại miền Nam trước 1975 mà bỏ qua cặp vợ chồng song ca Ngọc Cẩm & Nguyễn Hữu Thiết thì quả là một thiếu sót. Người miền Nam bấy giờ rất mê nhạc, cải lương thì có Thanh Nga, tuồng cổ thì có Phùng Há, vọng cổ thì có cậu Út Trà Ôn… Tuy vậy lớp trẻ lại thích Tân nhạc hơn. Chính quái kiệt Trần văn Trạch là người cải tiến các show diễn. Ông đề nghị thêm phần biểu diễn Tân nhạc vào trước các buổi chiếu phim, về sau lại tổ chức các chương trình Đại nhạc hội. Cũng chính ông là người giới thiệu cặp “danh ca miền Trung” Ngọc Cẩm & Nguyễn Hữu Thiết trước công chúng Sài-gòn. Cặp danh ca này nổi tiếng với khán thính giả miền Nam từ đó, với các bản dân ca hay tình ca, trên các sân khấu nhạc hội hay qua làn sóng phát thanh. Những đĩa nhạc của họ bán chạy như tôm tươi và có sức lan tỏa rộng trong quần chúng nghe nhạc.

Gạo trắng trăng thanh 
Ai đi ngoài sương gió 

Với thế hệ cha mẹ tôi, nhạc và giọng ca Ngọc Cẩm & Nguyễn Hữu Thiết là điều gì gần gũi, rất “Vietnamese – native” như những món cơm hến, bún bò Huế. Thêm một chi tiết nữa là Ngọc Cẩm & Nguyễn Hữu Thiết chính là song thân của ca sĩ nổi tiếng Hồng Hạnh sau này. Mời các bạn thưởng thức hai giọng ca dân dã, tự nhiên mà truyền cảm này qua một bản “dân ca” Gạo trắng trăng thanh và một bản tình ca Ai đi ngoài sương gió (hai bài trong băng nhạc 18 tình khúc quê hương yêu dấu). Nhất là Gạo trắng trăng thanh là bản nhạc có mức độ phổ biến sâu rộng trong quần chúng thính giả, đến mức nó có một bản lời “chế” như sau: Ai đi qua trên cầu Bông, té xuống sông ướt cái quần nilông… 😀

Một vài bìa nhạc Ngọc Cẩm & Nguyễn Hữu Thiết:

quái kiệt trần văn trạch

ăm thế hệ nhà họ Trần: ông sơ Trần Quang Thọ là nhạc sĩ cung đình Huế, ông cố Trần Quang Diệm được gởi đi Huế học đàn tỳ bà và sau đó nổi tiếng khắp miền Nam với ngón đàn này, ông nội Trần Quang Triều nổi tiếng trong giới cổ nhạc với ngón đàn kìm. Phía bên ngoại thì có ông cậu 5 Nguyễn Tri Khương (cháu nội Nguyễn Tri Phương) chuyên về sáo, và cậu 4 là nhạc sĩ Nguyễn Mỹ Ca. Đến thế hệ thứ 4 thì có anh cả GS Trần văn Khê, người không cần phải nhắc đến thì ai cũng biết là ai, người con thứ là Trần văn Trạch, một quái kiệt độc nhất vô nhị của Tân nhạc Việt Nam.

Cái đồng hồ tay 
Tai nạn tê-lê-phôn 
Chiều mưa biên giới 

Thế hệ thứ 5 của gia tộc này là TS âm nhạc Trần Quang Hải, người vẫn tiếp nối ông cha đóng góp cho nền cổ nhạc nước nhà. Trần văn Trạch được xem là hiện tượng độc nhất vô nhị trong làng Tân nhạc, chuyên sáng tác và biểu diễn nhạc hài, là nghệ sĩ hài “trí thức” duy nhất đương thời, hát tân nhạc, cổ nhạc, làm kịch, làm phim, tổ chức các chương trình Đại nhạc hội (bao gồm đầy đủ ca, vũ, nhạc, kịch, hài, tạp kỹ… trong một chương trình văn nghệ).

Lần đầu nghe Trần văn Trạch ca, tôi lập tức thích cái giọng ông, một giọng nói đặc sệt Nam bộ, tự nhiên, bình dân, không kiểu cách. Nó làm tôi nhớ đến “một thời đã xa”, khi mà những gì sáng tạo, mới mẻ đều khởi phát từ những gì tự nhiên bình thường nhất, không cần phải đi qua những lăng kính méo mó như thực trạng văn hóa, văn nghệ hiện tại. Bao nhiêu năm xây dựng XHCN đã làm suy đồi con người cũng như các nền tảng văn hóa nghệ thuật… Xin giới thiệu đến các bạn hai tác phẩm hài do nghệ sĩ Trần văn Trạch sáng tác và trình bày. Chúc các bạn những trận cười sảng khoái!

Tôi thường có cảm giác rằng những người hiểu sâu về sắc điệu thì không vướng chấp vào cái vỏ âm thanh bên ngoài và dể tiếp cận đến tầng âm nhạc. Đa số các ca sĩ hiện nay đều có những chất giọng vay mượn, không ai bằng lòng với cái âm sắc cha sinh mẹ đẻ của mình. Mời các bạn nghe Trần văn Trạch hát Chiều mưa biên giới, một ca khúc phổ biến trong giới bình dân ở miền Nam trước 1975, nghe để thấy được rằng giọng nói chúng ta bất kể nguồn gốc thế nào, tự nó đã là vốn thiên phú của chúng ta rồi, không cần phải học đòi gượng ép.

ban kích-động-nhạc avt

Lẳng lặng mà nghe họ chúc nhau,
Chúc nhau mạnh mẽ khỏe như trâu.
Chúc nhau tiền của giàu như nước,
Chúc đẻ vừa xong lại… có bầu.

(Chúc xuân – Lữ Liên – ban AVT)

rong các ban nhạc chơi theo trào lưu mới (nhạc Mỹ) ở miền Nam trước 75, có một ban rất đáng lưu ý gồm 3 thành viên: Anh Linh, Vân Sơn, Tuấn Đăng, do đó mà có cái tên AVT. AVT thường xuất hiện trong trang phục áo dài khăn đóng, chơi nhạc cụ Tây phương (guitar, trống…) hay nhạc cụ cổ truyền (đàn nhị, tỳ bà, đàn đoản…).

Được biết đến ban đầu với cái tên ban kích-động-nhạc AVT, về sau đổi thành Tam ca trào phúng AVT, AVT đã thu những đĩa riêng, và từ khi ở miền Nam bắt đầu có vô tuyến truyền hình, AVT thường xuất hiện trên các chương trình chúc xuân đầu năm.

Em tập vespa 
Ba bà mẹ chồng 

Nhạc của AVT rất đặc biệt, vừa rất mới, vừa rất cũ: mới vì hòa âm “rặt” Mỹ, cũ vì phần nội dung rất chi Lý Toét và Xã Xệ. Không như các ban kích-động-nhạc đương thời đều làm nhạc Trẻ, AVT là ban nhạc duy nhất có chủ đề, nội dung rất chi đại chúng: trào phúng, khôi hài, mà với trình độ âm nhạc cao.

Mời các bạn điểm qua 2 tác phẩm tiêu biểu của AVT, chắc rằng ai cũng sẽ có những trận cười no nê với Ba bà mẹ chồng kể chuyện ba bà mẹ Bắc, Trung, Nam ngồi nói xấu những nàng dâu và Em tập Vespa, kể chuyện một anh chàng kèm một em “tập đi xe Vespa”. Chúc các bạn những trận cười thoải mái!

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau,
Chúc nhau đầu trước đón đầu sau.
Phen này nhiều kẻ xây cao ốc,
Thiên hạ bao nhiêu đứa nhảy lầu.
(TKXuyen’s version)

mal

Lúc chúng ta rĩ rã nhạc Pháp thì Christophe làm album có bài Mal này với tựa đề Anh

hớ lúc nhỏ, lũ nhóc cấp 2 chúng tôi luôn nghĩ ra những trò tiêu khiển giết thời gian thú vị. Tôi còn nhớ một trong những trò đó là ngồi tìm ra những từ tiếng Việt gốc Pháp, chẳng hạn như cái ba-ri-e (barrière) là cái rào chắn, hay ra-đi-a-tơ (radiateur) là bộ phận tản nhiệt của xe máy… Mặc dù chưa hề biết tiếng Pháp, lũ nhóc chúng tôi vẫn cãi nhau, lục tìm từ điển để minh chứng cho những ví dụ của mình. Bạn cu Bông (Quang Khải) hẳn còn nhớ trò chơi này.

Mal - Christophe 
Cơn đau tình ái - Elvis Phương 

Bây giờ thì tôi tìm ra một từ khác: Mal, như trong tiếng Việt, khi người ta nói: cái thằng đó hơi bị man man. Vốn gốc chỉ có nghĩa là đau, bệnh, qua tiếng Việt từ đó đã phái sinh một nghĩa mới: đau bệnh theo kiểu thần kinh. Ảnh hưởng của văn hóa Pháp lên văn hóa Việt thật sâu đậm, tìm thấy khắp trong ngôn ngữ, ca từ, ca khúc! Đôi lúc lại có cảm giác rằng chúng ta tiếp thu văn hóa nước ngoài không hẳn là thiếu chọn lọc, nhưng vẫn quá ư dễ dãi. Đến tận những năm 70, khi văn hóa Mỹ đã lan tràn khắp miền Nam Việt Nam, các phòng trà Sài-gòn vẫn rỉ rả những ca khúc Pháp. Trong trào lưu hát nhạc Pháp lời Việt này, nhạc sĩ Phạm Duy đã đặt lời cho hàng loạt ca khúc Pháp, mà bài này là một đơn cử.

Rồi những ban nhạc rock đầu tiên của Sài-gòn (lúc ấy không gọi là nhạc rock mà gọi là kích-động-nhạc) vẫn tiếp tục lấy những cái tên Pháp, đặt lời theo kiểu Pháp nhưng làm nhạc theo lối Mỹ. Đúng là một loại tranh collage sinh động. Tôi sẽ còn trở lại với chủ đề những ban “kích-động-nhạc” đầu tiên của Sài-gòn trong một bài khác, những Elvis Phương, Lê Hựu Hà, Tuấn Ngọc, những Trần văn Trạch (em ruột Trần văn Khê), Lữ Liên (ban kích-động-nhạc AVT)… những cậu ấm Sài-gòn gốc “Bắc cầy” đã tiếp tục làm nên những trào lưu nhạc mới. Điều đáng lưu ý là trong những trào lưu này dần xuất hiện những loại nhạc giải trí, nhạc tuýt, lần đầu tiên văn nghệ ở VN bước ra khỏi “tháp ngà hàn lâm” để mang hơi thở đời thường của cuộc sống.

Mal, bài hát này thích đã lâu, lúc này lại đúng là lúc để hát: Mal, au fond du coeur, oui j’ai mal (Đau! Từ đáy trái tim ta buồn đau!). Bài gốc có phần hòa âm thật hay, đúng tông yêu thích của tôi, còn bài lời Việt chỉ để nghe tham khảo!

chanson de solveig

ốn âm nhạc cổ điển chẳng có được mấy bài, chỉ biết và thích được một đôi bài ngăn ngắn, đại loại như một số serenade, polonaise, nocture, overture… Nhưng đặc biệt thích Chanson de Solveig này, từ nhỏ đã nghe qua tiếng hát Lê Dung, mà không biết rằng từ trước ở miền Nam, nhạc sĩ Phạm Duy đã có đặt một lời Việt khác hay đến như vậy: Một lần người đưa tiễn nhau, như vẫn cầu lời hứa năm nào, đằm thắm cho vui lòng nhau… Cuộc đời từ trong chiếc nôi, đã quay về cùng với gió bụi, về chốn không tên xa xôi. Càng thêm yêu bản nhạc vì cái lời đẹp vậy.

Khúc hát nàng Solveig - Lê Dung 
Chanson de Solveig - Edward Grieg 
Solveig's song - Sarah Brightman 

Thường cần nghe nhạc không lời, dể nắm được dáng nhạc, xong rồi thì hát lời Phạm Duy vậy. Lời tiếng Anh, hát đến líu lưỡi mà vẫn không ăn được cách ngắt câu nhả chữ của nó! Cái giai điệu đẹp một cách giản đơn, như muốn tự giới hạn mình trong một cảm xúc hẹp và cô đọng, nghe như tiếng gió Bắc phương thổi qua những fiord buồn bã của xứ Scandinavi. Những tình khúc đẹp thế này vẫn thường được dùng làm bài ca vĩnh biệt, như cái ám danh tiếng Pháp của nó (Chanson de l’adieu) đã chỉ rõ!

một thoáng hà nội



hỉ là một thoáng: hai ngày làm việc, vài cuốc đi dạo bộ trong phố cổ, một vài vòng hồ Gươm, một hai quán café, một người bạn 5 năm không gặp. Thế mà nhớ Hà-nội như nhớ một điều gì nửa lạ nửa quen, đã gặp và chưa gặp. Cách đây nhiều năm, Hà-nội không phải là một địa danh, Hà Nội chỉ là rượu cỏ, rượu phượng hoàng, chỉ là một thứ ngôn ngữ đơn âm đến cao độ, như khi ta nói rằng trong phố cổ, những con đường luôn “ùn” mà không “tắc”.

Bây giờ Hà-nội là café Bùi Xuân Phương, là phố Thuốc Bắc, nhà cũ họa sĩ Bùi Xuân Phái, là gánh bún chả Ô Quan Chưởng, là phở cuốn, phở chiên ven hồ Trúc Bạch, là phở gánh cạnh nhà thờ Chính Tòa, là chợ Đồng Xuân, bốt Hàng Đậu, là nem rán phố Hàng Bông, là café nhạc Trịnh trong một ngách nào đấy ở Cầu Giấy… Là một người bạn 5 năm không gặp, đã 5 năm trôi qua mà “vết dấu tình sầu” vẫn còn phảng phất đâu đấy trên khuôn mặt. Là hai tâm hồn gần chai sạn khổ đau ngồi “tám” chuyện đời với nhau.

Là sự khác biệt văn hóa, từ quan niệm đến ngôn từ, ngữ âm. Là cái giật mình về một con người xa xưa: con người “sạch” nhất trong một thế giới “bẩn” và “bẩn” nhất trong một thế giới “sạch”. Là một chút chung mơ hồ của những cá tính treo lơ lửng giữa trời, giữa ngũ cung và thất cung, không có gì là quá cao cũng như không có gì là quá thấp. Hẳn không cần vài tấm hình tháp Rùa, đền Ngọc Sơn… ai đã biết Hà Nội thì chỉ cần nhìn hình bạn Thảo là sẽ nhận ra Hà-nội ngay thôi 😀