đường em đi

Đường em có đi, hằng đêm bước qua,
nở những đoá thơ, ôi dị kỳ…

ột tác phẩm nữa của nhạc sĩ Phạm Duy – Đường em đi mà tôi ngờ rằng là được phát triển bằng cùng một “thủ pháp” với các bản Còn gì nữa đâu, Đừng xa nhau. Cả ba bản nhạc như là những “bài tập” đặc sắc sau thời gian học nhạc lý ở Pháp, Phạm Duy học chung lớp với Trần Văn Khê, nhưng chỉ hơn năm thì bỏ học về nước, như lời ông nói: để sáng tác theo kịp với hơi thở của cuộc sống, của thời cuộc. Còn anh học trò chăm chỉ Trần Văn Khê về sau trở thành giáo sư nghiên cứu âm nhạc.

Đường em đi - Trần Thái Hòa 
Đường em đi - Piano arrangement - Harold Mann 

Những bản nhạc tình chung chung, mông lung thế này chỉ là phương tiện để tác giả gởi gắm cảm xúc từ ý nhạc, những cảm xúc không tên (hãy nghe thêm phần piano arrangement rất hay), nên cũng chẳng quan trọng lắm về ca từ, Đường em đi hay Đường em chẳng đi, Còn gì nữa đâu hay Không còn gì nữa đâu… 😀 Hình bên: ảnh ông cụ những tháng ngày gần đây, trông vẫn rất tinh anh ở cái tuổi ngoài 90, vẫn còn xuất hiện và diễn thuyết về âm nhạc, tuy rằng ít hơn trước.

còn gì nữa đâu

Còn gì nữa đâu, tình chôn đã lâu!
Còn gì nữa đâu, mà phải khóc nhau?

ột thu âm rất mộc và đầy chất fantasy của ca sĩ Kim Tước, Còn gì nữa đâu – Phạm Duy. Lần đầu nghe bản này, tôi thực sự ngạc nhiên khi thấy một ca sĩ nổi tiếng bài bản, trường lớp như Kim Tước lại có thể “fantasy” đến vậy, một thu âm tuyệt vời!

Còn gì nữa đâu - Kim Tước 
Còn gì nữa đâu - Quỳnh Giao 
Còn gì nữa đâu - Piano arrangement – Võ Tá Hân 

Phải nghe version này và phần chuyển soạn cho piano của nhạc sĩ Võ Tá Hân thì mới nhìn rõ cái “dụng ý” và “dáng nhạc” của tác giả, những giọng ca khác dù rất nổi tiếng và tài năng như Khánh Ly, Lệ Thu cũng chỉ có thể… phá hỏng bài này.

gia tài của mẹ

hững năm gần đây, có thể thấy có rất nhiều nỗ lực, hoạt động nhằm cứu vãn lại một phần nào những gia tài cũ – gia tài của mẹ : nhạc Phạm Duy, làm một số album cho ca sĩ Họa Mi (riêng về ca sĩ Họa Mi, người mà đáng lẽ ra đã có thể trở thành một tài năng lớn, tôi sẽ đề cập đến trong một post khác)… Và gần đây nhất là sự trở về của ca sĩ Ý Lan tại Nhà hát Lớn Hà Nội, một buổi trình diễn được lăng – xê với rất nhiều ngôn từ rào trước đón sau chủ yếu mang tính hình thức, ngoại giao, biểu tượng.

Tóc gió thôi bay – Trần Tiến - Ý Lan 

Dĩ nhiên là ở cái xứ này, sẽ chẳng bao giờ có một sự thừa nhận chính thức (hay không thừa nhận chính thức), như trường hợp Phạm Duy, có lẽ vì ông đã nói, đã viết quá nhiều, nhưng riêng với Thái Thanh và con gái bà là Ý Lan, mọi việc đã được dàn xếp êm thấm hơn, như chính Ý Lan đã phát biểu: tôi trở về đây là để hát thay cho cha mẹ!

em lễ chùa này

Tàn mùa đông, vào chùa bỡ ngỡ,
Tiễn đưa em trong áo quan này…

ừng đại lễ Phật đản, mừng Đạo pháp và Dân tộc 😬 mời các bạn nghe ca khúc: Em lễ chùa này qua giọng ca Thái Thanh. Bài hát phổ thơ Phạm Thiên Thư xuất bản lần đầu trong tập nhạc Phạm Duy: Con đường tình chúng ta đi. Bài thơ kể lại chuyện tình có thật giữa một chú tiểu và một cô bé Phật tử thường lên lễ chùa vào các mùa trong năm, cả hai cùng vào độ tuổi 16 trăng rằm:

Đầu mùa xuân cùng em đi lễ, lễ chùa này vườn nắng tung bay… mùa hạ qua cùng em đi lễ, trái mơ ngon đồi gió mơn man… Về sau cô bé chết trong chiến tranh loạn lạc và được chôn trong chính ngôi chùa đó: tàn mùa đông vào chùa bỡ ngỡ, tiễn đưa em trong áo quan này…

Em lễ chùa này – Thái Thanh 

Về nhà sư hoàn tục Thích Tuệ Không – Phạm Thiên Thư (có phải là ông xuất gia tại chính ngôi chùa cô bé thường đi lễ!?), ông thật sự là ảo thuật gia của thể lục bát, một nhà “tu hành” kiêm người viết thơ tình thượng hạng, tác giả những bài thơ khác đã được Phạm Duy phổ nhạc: Ngày xưa Hoàng thị, Đời gọi em là đóa hoa sầu, Đưa em tìm động hoa vàng, 10 bài Đạo ca… như chính ông đã thừa nhận: Hạc rằng: thưa bác Thiên Thư, Mặc chi cái áo thiền sư ỡm ờ! 😀

dân ca mới

Chiều về, chiều về trên cánh đồng xanh,
Có nàng gánh lúa cho anh ra đi diệt thù, u hù,
Từ ngày chinh chiến mùa Thu…

ồi ký Phạm Duy có nhắc đến việc xây dựng những sáng tác âm nhạc mới dựa trên dân ca, chính thức thì trong những cuộc trao đổi, học tập kinh nghiệm với các chuyên gia TQ tại chiến khu Việt Bắc (các nhạc sĩ “Bát Nhất” đã rất thành công trong thể loại này), ý tưởng đó đã được nêu ra, và khái niệm “dân ca mới” được đặt tên.

Gánh lúa – Thái Thanh 
Nương chiều – Quỳnh Giao 
Nhớ người thương binh – Mai Hương 

Dĩ nhiên, các nhạc sĩ Tân nhạc đã sáng tác nhiều tác phẩm mang âm hưởng dân ca lâu từ trước, nhưng biến nó thành một trào lưu, một phương pháp thì buồn thay không có mấy người thành công: Phạm Duy, Nguyễn Xuân Khoát… nằm trong số ít những tác giả tạo ra được nhiều tác phẩm thành danh còn lại đến ngày hôm nay. Hồi ký Phạm Duy cũng nêu rõ:

  • Dùng chuyển hệ ngũ cung (metabole) để không giới hạn giai điệu trong một làn điệu dân ca duy nhất.

  • Ca từ chủ đạo vẫn là lục bát, nhưng linh động, thêm thắt để phù hợp nhạc điệu.

Nếu những nguyên tắc sáng tác (bên đây) chỉ đơn giản có vậy, tại sao chỉ có một số ít người làm được? Nó gợi cho tôi nhớ đến những lĩnh vực khác, như IT, nơi có quá nhiều suy nghĩ hình thức và có rất rất ít người được việc! Lý do tưởng chừng đơn giản nhưng không phải ai cũng hiểu. Tôi cá có nhiều người sẵn sàng tỏ ra “hiểu”, “biết” Phạm Duy mà chưa nghe lấy được một chục ca khúc của ông, mà giả sử có nghe đi nữa thì cũng chắc gì đã hiểu? 😬

Đến hôm nay, những ca khúc dạng này được thế giới biết đến như là “Vietnamese folksongs” (như một ví dụ ở đây), kỳ thực chúng là những “dân ca mới”, nghe có vẻ cũ mà không phải cũ, nghe có vẻ là dân ca mà lại không phải dân ca… Chàng về, chàng về nay đã cụt tay, Máu đào đã nhuốm trên thây bao nhiêu quân thù, u hù, Từ ngày chinh chiến mùa Thu…

Rất nhiều những “dân ca mới” của Phạm Duy ghi lại một giai đoạn lịch sử đầy bi thương và hào hùng, những ca khúc đã sống trong lòng bao nhiêu thế hệ: Nhớ người thương binh, Dặn dò, Ru con, Người lính bên tê, Đường ra biên ải, Mười hai lời ru, Mùa đông chiến sĩ, Nhớ người ra đi, Tiếng hát trên sông Lô, Nương chiều, Bao giờ anh lấy được đồn Tây (Quê nghèo), Bà mẹ Gio Linh, Về miền Trung, Gánh lúa

dưới giàn hoa cũ

ại tiếp tục về giọng ca Thái Thanh. Phải nói thật cái gu “chất giọng” của tôi khá là hẹp… giọng nữ thì phải như Thái Thanh, Hà Thanh, giọng nam thì phải như Anh Ngọc, Tuấn Ngọc (tức là nam phải ra nam, nữ phải ra nữ, không có chỗ cho các loại Đàm, Đan, Lam… của thời bây giờ 😬).

Về mái nhà xưa – Thái Thanh 
Dưới giàn hoa cũ – Thái Thanh 

(Hình trên: bộ ba danh ca, từ phải sang: Thái Thanh, Lệ Thu, Khánh Ly). Tiếng hát Thái Thanh thường đi liền với nhạc Phạm Duy, nhưng bà cũng hát khá nhiều các tác phẩm của những nhạc sĩ khác. Từ khi nghe giọng ca Thái Thanh đến bây giờ, thú thật chưa thấy bài nào mà bà hát không hay (đó cũng có thể chỉ là “natural bias”).

Hai ca khúc nhẹ nhàng: Về mái nhà xưaNguyễn Văn ĐôngDưới giàn hoa cũ – Tuấn Khanh. Khi xưa, riêng thích hai bài này còn vì những lời ca phảng phất một phong vị rất chi Tự lực văn đoàn: về đây mây nước đêm thâu lạnh lùng, vườn dâu thưa lá ngại nỗi tương phùng…, hỏi tôi những chiều buồn mây tím xây thành, có thương hoa thắm mong chờ không anh…

nước mắt rơi

Một bìa album Phạm Duy, có thể thấy nguyên một bức tranh của Marc Chagall

hạc tình Phạm Duy ít khi chung chung, mông lung, càng không bao giờ trừu tượng như nhạc Trịnh. Nhưng mỗi khi tác giả chuyển sang một cái mood có vẻ hoang vắng, xa vời… ta biết là ông đang đi tới những khúc quanh trên con đường sáng tác của mình: Cành hoa trắng, Thu ca điệu ru đơn, Nước mắt rơi, Đường chiều lá rụng

Nước mắt rơi – Thái Thanh 

Những lúc ấy, “nhạc tình” của ông không còn là về một mối tình cụ thể nào nữa, có chăng chỉ là cái cớ để tác giả bộc lộ một tâm trạng mênh mang khi đứng giữa những “ngã ba đường”. Như khi nghe Cành hoa trắng, ta có thể hiểu đó là tâm trạng (và lý do?) lúc ông từ bỏ chiến khu để “dinh tê về thành”.

“Thiên đường”, “trần gian”, “tiên nữ”, “cành hoa trắng”… cũng dể biết nó ẩn dụ cho những điều gì). Bài Nước mắt rơi này sáng tác ở Sài gòn năm 1961, nó có vẻ nói về tình yêu, mà thực chẳng có liên quan gì tới yêu đương, nó như một đoạn chuyển, dường báo hiệu thực tế xã hội giai đoạn tiếp theo đó, một thực tế mà tác giả đã phản ứng bằng cách soạn Tục ca và Vỉa hè ca 😬

làm sao có em

i đã từng đi qua tuổi ngây thơ mà không say mê bài hát này, là nhạc phim The Godfather, nhưng giờ tôi mới biết tới một “diễn dịch” lời Việt khác của Phạm Duy, mà giả sử như bây giờ có một bài hát với lời như thế, không biết Bộ VHTT có duyệt cho lưu hành không:

Làm sao có em để ấm giường êm trong một đêm mềm. Ðể ta ngất ngây một giấc mộng ngoan mơ màng ảo huyền… Làm sao có em để cháy giường loan soi lửa lên tường. Một đôi rắn hoang vội cuốn vào nhau không rời bàng hoàng…

Speak softly love – Andy Williams 
Làm sao có em – Ngọc Hương 

Điều tôi thích ở âm nhạc (cũng như ở con người Phạm Duy) là… nó không phải ràng buộc vào một khuôn khổ nào cả. Một con người phong phú, đa dạng đến thế hẳn nhiên không nằm trong cách đánh giá của những kẻ tầm thường, những người không tự vượt qua được suy nghĩ hình thức sơ đẳng, nhảm nhí, những kẻ chỉ biết dùng thông tin một chiều để chứng minh những nhận định tầm phào.

Nhạc của ông có thể hàn lâm, có thể dân dã, có thể cao siêu, có thể dung tục… Nó cover một khoảng rất rộng đủ mọi nội dung, thể loại, nguồn gốc… Âm nhạc Phạm Duy không hẳn là dễ, nhưng với “popular music” – nhạc phổ thông, thái độ của ông rất là thoải mái, ai hát nhạc ông cũng được, giọng Kim tốt, mà giọng Mộc, Thủy, Hỏa… cũng tốt ça va tout!. Ông đặt rất nhiều lời cho các ca khúc phổ thông, kể cả bài Happy Birthday lúc ở Mỹ như sau: 😬

– Mừng cả vạn người di cư, cuộc đời tiền vào có dư. Ðể rồi có con, dân bầu, làm tổng thống Mỹ mai sau (biết đâu).

– Wish all the refugees, our life will be easy. And wish some child will be, the President of this country.

trái tim còn trinh

ôm nay tình cờ được nghe lại bài hát này, chợt nhận ra thoang thoáng mùi ngũ cung Nhật Bản trong nhạc điệu (nếu nó đậm đặc kiểu như Mùa hoa anh đào thì đã là hiển nhiên rồi). Một bài hát mà tôi đã “bị” nghe ra rả suốt ngày vào quãng những năm 12 ~ 15 tuổi (thời cuối của các giọng ca Nhã Phương, Bảo Yến…). Về nhà google thì hóa ra chính là bác Phạm Duy nhà ta đặt lời Việt cho ca khúc Nhật Bản này, bác mà đặt lời Việt tràn lan thế này thì ai còn biết bác là nhạc sĩ sáng tác vĩ đại nhất Việt Nam nữa bác ơi!?

Trái tim còn trinh - Thái Hiền 
Trái tim còn trinh - Nhã Phương 

Tài liệu của nhạc sĩ Phạm Duy cũng xác nhận, hai ca khúc “thành công” nhất (tính theo doanh số) suốt những năm 90s ở hải ngoại chính là bài này và Mười năm tình cũ (Trần Quảng Nam) 😬! Tiếc là chưa tìm được bản nhạc Nhật gốc, cái mùi ngũ cung bản địa dĩ nhiên là cứ nhạt dần qua mỗi lần chuyển ngữ, qua những giọng ca thể hiện khác nhau!

bóng chiều xưa


a khúc rất phổ biến của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước do chính vợ ông hát. Hãy nghe giọng của nữ danh ca một thời, một trong những giọng ca nữ đầu tiên của Tân nhạc, Minh Trang, mẹ ca sĩ Quỳnh Giao hát những ca từ do chính bà đặt. Nếu không nghe phần thoại giáo đầu thì có ai nghĩ đây là giọng một “cụ bà” 60 tuổi (tại thời điểm thu âm)? Giờ thì không còn thích cái “tango” này như xưa nữa, nhưng vẫn thích cái lời ca với “yêu vận” trong những câu lẻ nhịp…

Bóng chiều xưa – Minh Trang 

Một chiều ái ân say hồn ta bao lần. Một trời đắm duyên thơ cho đời bao phút ơ thờ. Ngạt ngào sắc hương, tay cầm tay luyến thương. Đôi mắt em nhìn càng say đắm mơ màng nào thấy đâu sầu vương. Một chiều bên nhau, một chiều vui sống quên phút tang bồng. Anh ơi nhớ chăng xa anh em hát khúc ca nhớ mong.

Một chiều gió mưa, em về thăm chốn xưa. Non nước u buồn nào đâu bóng cố nhân lòng xót xa tình xưa. Lâng lâng chiều mơ, một chiều bâng khuâng đâu nguồn thơ. Mây vương sầu lan, gió ơi đưa hồn về làng cũ, nhắn thầm lời nguyện ước trong chiều xưa. Thương nhau làm chi, âm thầm lệ vương khi biệt ly. Xa xôi còn chi, vô tình em nhớ mối duyên hờ. Tình như mây khói, bóng ai xa mờ.