Một trong những phim thanh xuân TQ tôi xem thích vô cùng… Phim cân bằng tốt giữa tính thực và tính kịch, giữa hiện trạng, hiện thực và sáng tạo, vị lai! Cũng giống như Tề Bạch Thạch khi nói về tranh vẽ vậy: “vẽ tranh vi diệu ở chỗ vừa giống vừa không giống, nếu quá giống tức là chiều theo thế tục, mà không giống thì là nhạo báng nhân gian…” Phim ảnh mà chỉ chăm chăm đi phản ánh thực tế một cách trần trụi, sống sượng, thô bỉ… thì chả khác nào những kiểu: giả gái, giả pede, giả tiếng, bắt chước, etc… giống như hài HL, kiểu hài mà tôi phải lấy ngón tay tự thọc lét thì mới cười được!

Sự phản ánh thực tế một cách thô bỉ, sống sượng cho thấy cái mà người Việt rất lạm xưng, gọi là “nghệ sĩ” phần lớn chẳng có tư duy thẩm mỹ, sáng tạo gì, chỉ copy lại thực tại một cách thiểu năng, giống như tâm trí của đứa con nít 3 tuổi vậy! Sự sáng tạo, nếu hợp lý, vừa đủ, tinh tế sẽ cho thấy những chiều hướng phát triển của tâm lý, tâm hồn con người, qua đó phác họa nên đường hướng phát triển văn hóa xã hội, khi đó thể hiện được sự nhạy cảm, tài năng của người làm nghệ thuật! Đương nhiên cũng có loại “sáng tạo” quá đà, vẽ ra những thứ ngôn tình, hư ảo, không thực!

Phim có một trường đoạn rất hay: thằng con chơi thể thao gặp tai nạn, bị chấn thương, được các bạn cùng lớp đưa đến bệnh viện, trực tiếp phẫu thuật cấp cứu lại là… mẹ của thằng bé, làm bác sĩ tại bệnh viện đó! Bước ra từ phòng phẫu thuật, bà mẹ nói để trấn an những đứa trẻ đang lo lắng chờ đợi ở bên ngoài: “Lúc này, chúng ta nên tin tưởng vào khả năng hồi phục của bệnh nhân!” Và rồi, dường như chợt bừng tỉnh, thoát ra khỏi cái vai làm bác sĩ, trở về với cái vai làm mẹ, bà nói tiếp: “Ah, cô nói thế chỉ là do bệnh nghề nghiệp mà thôi!” Một trường đoạn thực sự rất hấp dẫn…

Phim thanh xuân hay ở chỗ, chính từ trong sự mơ hồ, không chắc chắn của lứa tuổi, cho phép người ta tạm đóng nhiều vai như một hình thức tự vấn, nhìn vấn đề từ nhiều hướng. Sự vận động nội tâm này làm nhân vật trở nên phong phú, trưởng thành! Nhiều người Việt cũng luân phiên “diễn” nhiều “vai” như vậy, nhưng thay vì suy nghĩ cho sâu xa để cho bản thân trở nên có chiều sâu, họ đã cố gắng tối đa mà chỉ đạt được một mớ ngôn từ hàm hồ, xàm xí, động cơ tối hậu chỉ là diễn để bịp người, TQ còn tế nhị gọi là “tiểu thông minh”, chứ nói thẳng ra chính là… lưu manh vặt, ngu xuẩn!

Xưa đọc truyện “Những đứa con của thuyền trưởng Grant – Les enfants du capitaine Grant” – Jules Verne, thời đó, phần lớn các truyện này được xuất bản dưới dạng feuilleton – tiểu thuyết đăng báo nhiều kỳ, mỗi số báo là một hồi (cũng như truyện chưởng Kim Dung vậy)! Đây là một thủ thuật để tăng doanh số, cuối mỗi hồi đều có câu: “muốn biết kết cục như thế nào, chờ xem hồi sau sẽ rõ – hạ hồi phân giải”, thế là người đọc say mê, trông chờ mua số báo sau! Trong truyện, khi đoàn thám hiểm đã lên đường đi tìm thuyền trưởng Grant trên chiếc thuyền Duncan, sau một hồi bàn bạc với Jules Verne, nhà xuất bản đã ép tác giả phải thêm một nhân vật mới, nhà địa lý học Jacques Paganel! Nhưng trong chương trước, đã đăng báo, thì thuyền đã khởi hành rồi, làm sao thêm người mới vào được?! Thế là trong chương sau, tác giả Jules Verne đã bịa ra một vị giáo sư Paganel…

Tính tình vô cùng đểnh đoảng, vốn đã đăng ký đi trên một tàu khác, nhưng lên nhầm tàu Duncan, bị say sóng và ngủ quên, đến sáng hôm sau mới phát hiện ra, và do đó, tham gia vào đoàn thám hiểm một cách bất đắc dĩ! Nhưng độc giả không thể trách Jules Verne, ông ta đưa một nhân vật mới vào theo cách vừa rất logic, vừa hấp dẫn như thế! Nhưng đó là xưa thôi, nay khi làm kịch bản phim, các tác gia bây giờ “cẩu lương – cẩu huyết” đến độ bất chấp! Muốn cho nhân vật chính quên quá khứ, thế là bịa ra kịch bản ngã từ trên vách đá xuống, chấn thương não và quên sạch, sau đó để cho nhân vật chính nhớ lại quá khứ, chỉ cần… cho ngã thêm lần nữa, từ nhớ thành quên, rồi từ quên thành nhớ! Các drama TQ giờ phần lớn đều thế, phi lý đến đáng sợ! Tuy vậy, các yếu tố văn học, văn vật, văn hóa, sự kỹ lưỡng về bối cảnh, trang phục… trong phim rất đáng xem!

Thích xem các phim cổ trang, cung đấu, gia đấu TQ, đây phần lớn là những phim giả tưởng, mượn cái bối cảnh cổ xưa nhưng thực ra là để phân tích hành vi tâm lý của con người. Hàng ngàn năm trước, điều kiện sống không như bây giờ, chiến tranh, dịch bệnh, đói kém đe dọa thường trực, nên người ta có nhiều chuyện để mà phải lo nghĩ hơn là rửng mỡ. Trong những điều kiện khó khăn, khắc nghiệt, trong những tình huống cực đoan, tới hạn, v.v.. thì con người ta suy nghĩ, phản ứng như thế nào, sự khác biệt nam, nữ, khác biệt giữa các giai tầng, lứa tuổi… Nên cổ trang, lịch sử chỉ là cái vỏ, mượn tạm không gian, bối cảnh để phân tích về con người mà thôi. Và đó cũng là sự khác biệt giữa loại điện ảnh có nội dung, có chiều sâu…

Và những loại phim ảnh chỉ chăm chăm đi tạo drama nhảm nhí, xàm xí đến phi lý! Tuy đều mang tiếng là phản ánh thực tế cuộc sống, nhưng loại media hời hợt, hạ cấp, cổ vũ cho cái xấu, cái ác nhìn là biết ngay! Không cần phải tầm cỡ lý luận phê bình gì mới biết, đây hoàn toàn không phải là kiểu tranh luận: nên “phản ánh thực tế” hay nên “định hướng tư tưởng”, mà thực ra là xem ai có cái nhìn sâu hơn về con người, mà con người thì có học hỏi, thay đổi, có phát triển, con người trong những ràng buộc sinh học và xã hội! Nghĩ mà buồn cho những cái thể loại: thơ thì kiểu “cháu lên 3”, nhạc thì kiểu “cháu đi mẫu giáo”, còn hài thì kiểu “cô khen cháu vì cháu không khóc nhè”, “ngô nghê, trì độn” như ở VN hiện tại, haiza…