Tin giả thời nay nghe có vẻ còn thật hơn cả tin thật, vì nó được thiết kế ra như thế! Nó được thiết kế để đánh vào thói quen “nhận dạng, khớp mẫu ngay lập tức” của đám đông, đánh vào cái “tôi biết, tôi hơn người, tôi có quyền phán xét” của vô số thành phần dân trí lè tè ngọn cỏ! Thay vì tìm cách giải thích, đưa ra vô số luận điểm logic và toán học, thay vì tìm cách thuyết phục đám “điêu dân” vốn dĩ từ trong bản chất đã là ngu xuẩn, thì cứ đơn giản là thi hành “chính danh” cho nó thật nghiêm chỉnh…

Là sẽ dẹp được hơn 80 ~ 90% vấn nạn lừa đảo, bịp bợm, truyền thông bẩn ngay thôi! Nhưng không, không làm được, nói ra rả từ bao năm qua nhưng SIM điện thoại “chính – chủ – đểu” vẫn tràn lan đến hàng triệu cái, vì chính cả cái xã hội đang có vô số những nhu cầu “mờ ám”, “nặc danh”, nguyên cái cộng đồng nó như thế! Haiza, cái xứ sở mà khoa học, công nghệ kiểu… cờ – lê – tua – vít, còn sản xuất, thương mại thì kiểu… đầu – dê – thịt – chó, luôn “nhân danh”, luôn “chiêu bài”, toàn bịp bợm cả thôi!

Cứ nói thẳng ra đây là loại văn hóa hạ lưu, hạ cấp, thẳng thừng như thế cho chúng nó tỉnh ra, việc éo gì phải kiêng nể!? Một cái nền văn hóa có quá nhiều thứ giả danh, giả cầy, và nhiều người vẫn còn nghĩ rằng có thể “ẩn nấp an toàn” trong cái sự giả cầy đó! Như kiểu 2 thằng “giang hồ” ôm nhau: anh em mình tình thương mến thương, yêu nhau không hết (nhưng không biết trở mặt đâm nhau lúc nào!?) Hay kiểu lên sân khấu tặng hoa, ôm hôn nghệ sĩ, miệng thì tươi cười, nhưng tay thì kín đáo nhéo một cái thật đau cho nó bỏ ghét! Tất cả những cái nhân danh “yêu thương, mến mộ” mà không có nội dung, không có thực chất, chỉ mang tính bầy đàn, dàn dựng hình ảnh là chính, tất cả đều giả một cách hạ cấp, hạ lưu, thảm hại! VN có quá nhiều thứ giả cầy như thế, cơ bản là vì con người ta không tự hiểu, tự xác tín được đâu là thật, nên cứ phải bám víu vào những cái chiêu bài giả!

Đến sau, thời đại thông tin thì xuất hiện thêm nhiều thành phần “bầu sô, diễn viên”, chỉ bài cho đám đông diễn! Tin tôi đi, những thành phần trống hoác bên trong đó chỉ chờ chực bất kỳ cơ hội nào để tỏ ra ta đây cũng có giá trị nhé, ta cũng hâm mộ, cũng yêu thương nhé! Toàn cứt đái bên trong nhưng “nhân danh” yêu thương, trí thức một cách vô cùng dễ dãi, tùy tiện. Loại có nội dung thực sự thì đã dành thời gian làm việc thay đổi bản thân chứ không ai đi la liếm chuyện thiên hạ! Và những loại thực sự yêu thương tôn trọng thì đều hiểu rằng, mỗi cá nhân đều có những không gian giá trị và cách thức thể hiện khác biệt! Cách thức chung của đám lưu manh hạ cấp là quy đồng tất cả về một mẫu số chung thấp kém như thế, ai khác đi là không được! Khổng tử nói quả không sai: “Quân tử hoà nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hoà – 君子和而不同, 小人同而不和“!

Trước có đọc một câu chuyện “ngụ ngôn” như thế này: ở vùng đất nọ, giữa một ngã tư đường hoang vắng, bỗng xuất hiện một người mở tiệm chạp phô, qua một thời gian, lại xuất hiện một tiệm khác bán bánh mì, qua thời gian nữa bỗng xuất hiện một cái nhà máy xay bột, rồi cái tiệm bánh mì đó nó phát triển thành 2 tiệm, tiệm cũ vẫn bán bánh mì, tiệm mới kinh doanh bánh bông lan… Rồi cư dân kéo về quần tụ, xây nên một thị trấn phồn thịnh, sầm uất. Đó là phiên bản người Hoa, còn sau đây là phiên bản Việt.

Ở một vùng đất nọ, giữa ngã tư đường hoang vắng, bỗng xuất hiện một người mở tiệm chạp phô, qua một thời gian, lại xuất hiện một tiệm khác bán bánh mì. Bỗng xuất hiện một anh Việt mở tiệm bán bánh mì cạnh tranh, sản phẩm không tốt nên anh ta cạnh tranh bằng cách phá giá, rồi kinh doanh sản phẩm giả, kém chất lượng. Nhưng rồi vẫn không cạnh tranh lại nên anh ta giở các thủ đoạn bẩn phá hoại, khiến các tiệm khác dọn đi, không ai buôn bán gì nữa, còn lại mình anh ta giữa cái ngã tư!

Chuyện kể ngắn gọn như thế, nhưng thực ra nó tóm gọn toàn bộ những nét cá tính Vietic, tuy không thể vơ đũa cả nắm, nhưng cũng phản ánh một thực trạng đến trên 90% như thế. Nếu phân tích kỹ thì sẽ như thế này: #1: không chịu mở mắt ra quan sát thế giới rộng lớn, phong phú, chỉ chăm chăm bắt chước! Một cái xã hội có tiệm làm bánh mì, thì dĩ nhiên sẽ phải có nhà máy xay bột, rồi sẽ có người bán trứng, etc… có nếp thì phải có tẻ, cả một cái cộng đồng, cộng sinh, phụ thuộc vào nhau như thế!

Nhưng không, thấy ai làm gì ngon là chăm chăm bắt chước, mà là dạng bắt chước phong trào, máy móc, thiểu năng! Từ bước đầu đã sai, đến sau càng sai: #2: bắt chước nhưng không có công phu, không chịu khó học hành, tìm hiểu, chỉ làm ra cái hao hao giống, cốt để đi lòe người mà thôi! Không đầu tư nghiên cứu phát triển chuyên môn, sản phẩm làm ra không xài được nên #3: cạnh tranh bằng cách làm hàng giả, lừa được vài người là chuyện nhỏ, hũy hoại luôn một lĩnh vực kinh doanh mới là chuyện lớn!

Việc kinh doanh đâu phải chỉ có “mua bán”, nói cái câu “người Hoa vì mua bán giỏi nên giàu” thực ra là có ý lươn lẹo, bảo rằng họ trở nên giàu có nhờ “mua gian bán lận”! Thực ra kinh doanh bao gồm quá nhiều thứ: thu mua, lưu trữ, chế biến, đóng gói, vận chuyện, phân phối, etc… vô số các bước để tạo ra sản phẩm mới, tạo ra giá trị gia tăng, bước nào cũng có thể áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến cả! Nhưng không, chỉ là bắt chước hời hợt trên bề mặt thôi, loại công phu thứ thiệt không cách nào học được!

Sữa giả, thuốc giả, thực phẩm chức năng giả, gạo giả, mỹ phẩm giả, đồng hồ giả, hàng hiệu giả, một triệu thứ giả, etc… đến một lúc nên đặt câu hỏi là ở VN có hàng nào thật không, chứ giả nó đã chiếm đến tuyệt đại đa số rồi, nếu mà nói như vậy tức là hàng không giả, chỉ có… người là giả thôi!!! Marx đã nói rằng khi lợi nhuận lên đến 300% thì bảo chúng nó tự treo cổ lên thì chúng nó cũng dám làm, huống gì thực tế có những thứ hàng giả đang bán ra ở mức lợi nhuận đến 2000% (hai ngàn phần trăm)!

Nhưng cái cuối cùng mới thực sự phản ánh sự bi thảm, vô phương của cá tính Việt #4: làm ra sản phẩm kém chất lượng, cạnh tranh không lại, thế là bắt đầu giở ra vô số thủ đoạn lưu manh, lừa bịp, phá hoại, không từ bất kỳ chiêu thức nào chỉ cốt để kéo được đối thủ xuống, từ chỗ phá nát đạo đức kinh doanh đi đến chỗ phá nát luôn luân lý cộng đồng. Thậm chí phát triển đến mức “Chí Phèo, bất chấp”, biết rõ mười mươi là không lừa được ai, không làm được gì, nhưng tâm địa vẫn cứ mãi bất ổn như thế!

Vì cái bản năng dối trá, lưu manh nó ăn quá sâu, không tự bứt ra được. Vấn đề quay trở lại ngay bước đầu tiên, không chịu mở mắt nhìn xem và học hỏi xem thế giới phong phú, đa dạng như thế nào, chỉ chăm chăm vào lợi ngắn trước mắt, không thấy được bức tranh rộng. Và cũng vì cái lợi ngắn nên làm gì cũng chỉ có động cơ lòe bịp người khác, không chịu đầu tư công phu, học hành, xây dựng nên những ngành chuyên môn sâu. Rộng không được, sâu cũng không được, đều là do “tâm” sai khiến mà ra vậy!

Chuyện mà bài này đề cập tôi thấy hàng ngày mỗi khi đi ra đường, ngày nào cũng thấy, nhiều nhan nhãn đến mức nhàm chán! Không phải những người già mà thị lực và sự nhanh nhạy đã không còn tốt, mà là những người còn rất trẻ, trong độ tuổi thanh, thiếu niên… Có lần tôi thấy một thanh niên trẻ điều khiển xe máy vọt lên, băng qua ngã tư, tốc độ chỉ hơi nhanh một chút, tầm 40 kmph, bên kia có một chiếc ô-tô từ từ rẽ trái! Bằng mắt quan sát thấy tại hiện trường thì thấy rõ chiếc xe hơi nhận thức tốt tình huống, chủ động đi chậm chờ xem xe máy sẽ phản ứng thế nào! Và cũng cảm thấy rõ ràng là xe máy có dư thời gian giảm tốc, tránh va chạm. Nhưng thực tế là vì một nguyên nhân gì đó, anh ta không giảm tốc được…

Cái xe cứ thế, cứ từ từ trờ tới, đâm vào xe hơi, thời gian từ lúc cảm nhận được tình huống nguy hiểm cho đến lúc thực sự đâm va có thể khiến cho người quan sát cảm thấy nuối tiếc, vì hoàn toàn có thể có 2, 3 lựa chọn, phản ứng, xử lý tình huống khác nhau trong một khoảng thời gian “rất dài” đó. Nhưng không, không có một xử lý, phản xạ đúng đắn nào, cuối cùng hai xe cứ thế đâm vào nhau. Sự việc xảy ra ngay giữa “thanh thiên bạch nhật” chứ không phải tình huống “con nai trong bóng tối” bất khả kháng gì cả! Vì đã quan sát được quá nhiều lần như vậy rồi nên tôi dám rút ra kết luận rất quả quyết rằng: không phải do sức khỏe, chính là do “tâm”! Đang vướng vào “một tranh cãi nào đó trên mạng”, “như tôi mới là đúng”!

Đang “hóng một drama nào đó trên net”, “chúng ta là phe chính nghĩa”, “500 anh em đang kêu gọi”, v.v… Nhưng loại đã bị rút sạch linh hồn từ lâu, không còn khả năng hiểu và xử lý người thật, việc thật nữa. “Tâm” như cái “hố đen” sâu thẳm liên tục gào thét phải được thỏa mãn! Vì đã “vong bản”, không còn nhìn thấy được gì khác, loại như thế có nói chúng nó cũng không tự nhận thức được! Người ta nói “Bình thường tâm thị đạo – 平常心是道” nhưng thời nay, Vịt tộc ngày nay, số người có “tâm bình thường” không mấy đâu! Bài báo dù cũng nói lên được một vài ý nào đó, nhưng là sự copy thô thiển, là vấn đề ở đâu đâu chứ chuyện ngay trước mắt lại không thấy, thực chất đây chính là một dạng khác của “vong bản”!

Dự là ý định bỏ quận, huyện sẽ không thành, co tới co lui vẫn không thấy cái áo nào vừa vặn, vì bất ổn nó không nằm ở cơ thể vật lý, mà nằm ở trong “tâm”! Nhưng, nói như vậy không có nghĩa là không cần phải làm gì, vẫn có thể giảm đến một nửa số phường, xã, quận, huyện để tạo ra không gian phát triển rộng hơn. Ví dụ như, tôi nghĩ… nên bỏ luôn cái tên Đà Nẵng, tên vừa vô nghĩa, vừa khó nghe, giữ lại cái tên có nguồn gốc lâu đời, gọi là thành phố Hội An! Và tp. Hội An tương lai sẽ bao gồm:

Quận Cẩm Phô, quận Thanh Khê, quận Hải Châu, etc… nhưng là những quận đã mở rộng, bao gồm các phường – xã cũng cũng đã được mở rộng. Một khái niệm cần cân nhắc, cái gọi là “thành phố trực thuộc Trung ương”, học theo mô hình của Liên Xô cũ. Như Liên bang Nga nó quá rộng như vậy, có những khu vực phải do TW trực tiếp quản lý, không giao cho chính quyền địa phương các bang. To như Trung Quốc mà cũng chỉ có 4 thành phố trực thuộc TW thôi. Việt Nam mà, như cái lỗ mũi!

Sợ là chưa bằng một tỉnh của Trung Quốc và chưa bằng một huyện của Nga, ấy thế mà cứ đặt ra hết đơn vị này đến đơn vị khác. Đơn giản là cứ 2 đơn vị thì nhập thành 1, hai phường gộp lại thành một phường, hai quận gộp thành một quận, và hai tỉnh sẽ gộp lại thành một tỉnh, giảm số lượng lại, tăng diện tích lên, nhưng mô hình địa phương 3 cấp e là rất khó bỏ… Làm nhớ đến câu chuyện “cậu bé thông minh”, Trạng Quỳnh với Chúa: cho một con chim sẻ, làm sao làm thành ba mâm cỗ đủ đầy!? :D

Điều này thấy rất rõ khi khi anh Zuck-buck trong nhiều năm liền đã phải liên tục đứng ra xin lỗi vì không làm tròn tính năng quản lý nội dung của mạng xã hội! Vì phải xin lỗi quá nhiều như vậy, nên đến lúc không kiềm chế được nữa thì đã từng có lần bộc phát văng ra: tôi éo việc gì phải xin lỗi nhé, tại sao phải xin lỗi những cái không phải do tôi gây ra? Ngay từ đầu, ai hiểu biết sẽ dễ dàng nhìn thấu rõ: người làm điều sai thường thể hiện rất nhiều khuôn mặt khác nhau, không nhất quán; quản lý, lọc nội dung gì cái loại chúng mày, chỉ tìm cách tăng tương tác và tối ưu lợi nhuận mà thôi! Nhưng đồng thời cũng phải nhìn nhận rằng, việc quản lý nội dung trên mạng xã hội vượt quá xa khả năng của các nền tảng công nghệ, điều chỉ có thể làm được bằng pháp lý (chính danh) và giáo dục (dần dần nâng cao tiêu chuẩn cộng đồng). Ở Mỹ thì như thế, còn ở VN thì…

Trong chuyện ông Minh Tuệ, các thế lực nước ngoài cáo buộc nhà nước có “ác cảm tôn giáo”, tiến hành cả một chiến dịch truyền thông bẩn chống lại ông. Điều này là khá rõ ràng, nhưng nhà nước không chỉ ác cảm với mỗi ông MT đâu, còn ác cảm với nhiều thứ nữa, miệng thì nói “bỏ tư duy không quản được thì cấm”, muốn khoa học, phát triển, nhưng tâm thì… vẫn ghét và vẫn sợ! Nhưng nếu muốn nói cho tường tận thì không phải chỉ có một mình ông nhà nước đâu, tất cả các cộng đồng Việt, bất kể thành phần chính trị, bất kể xu hướng tôn giáo, bất kể quốc nội hay hải ngoại, đều cùng một giuộc, đều dùng những thủ đoạn bẩn như nhau, suốt ngày ghen ghét và đặt điều vu vạ nhau! Cái cuộc đua xuống đáy (racing to the bottom) này có căn nguyên từ trong cái “dân tộc tính cố hữu và phổ quát”, đó là do tâm ghen ghét, sợ hãi, lưu manh lặt vặt mà ra!

Một giáo sĩ phương Tây, trong một lần được chúa Trịnh tiếp đón chính thức, đã kinh ngạc kể lại trong hồi ký rằng: chúa liên tục hỏi: nghe nói chúa Nguyễn ở trong Nam đã bán thương cảng Hội An cho người Nhật Bản rồi!? Vị giáo sĩ, người mới vừa đi thuyền từ Hội An ra Bắc, đương nhiên phủ nhận điều này, nhưng vẫn bị ông Chúa liên tục “nhét chữ vào mồm”, tìm cách bịa ra và áp đặt một cái “sự thật hiển nhiên đã rồi”. Thế là ông giáo sĩ suốt cả buổi tiếp kiến, gãi đầu gãi tai, không thể hiểu được tại sao cơ sự lại như vậy! Ông ấy không hiểu là đương nhiên, vì cái giống Việt nó là như thế mà! Cũng trong lúc đó thì ở phía Nam, chúa Nguyễn cũng tiến hành một chiến dịch “truyền thông bẩn” tương tự, cáo buộc chúa Trịnh đã bàn giao ải Nam Quan cho người Trung Quốc, làm mất đất đai của tổ tiên. Cái giống Vịt ấy mà, mãi không chịu lớn, xưa giờ, lạ gì…

Từ rất nhiều năm trước, tôi đã có những nhận định khá chính xác, như ở VN thì các đường dây bịp bợm, lừa đảo thường là do người Trung Quốc điều hành, các thể loại đĩ điếm, gái gú thường là do đám Hàn Quốc điều hành, người Việt chỉ là tiếp tay mà thôi, tất cả đều có những điểm chung, đó là có tính tổ chức cao, và có đào tạo bài bản. Vì có nhu cầu đánh vào số đông, “lùa gà” được càng nhiều càng tốt nên kịch bản của chúng nó được thiết kế để đánh vào những trường hợp phổ biến nhất, những kiểu cảm tính nhất!

Mà phần đông dân chúng VN thì dân trí vẫn kiểu thấp lè tè ngọn cỏ. Nhưng cũng chính vì kịch bản như thế nên phần lớn trường hợp rất máy móc, ngu xuẩn, nghe là nhận ra ngay! Căn nguyên không phải do lưu manh thông minh, thực ra chúng nó chẳng thông minh gì, lặp lại các “bài” được dạy như cái máy mà thôi, nhiều khi cứ lặp như thế mà còn chưa kịp hiểu ra phải tùy người, tùy bối cảnh. Lỗi là ở chúng ta, ăn ở như thế nào mà biến xã hội trở thành một cái môi trường: “sợ hãi, hoài nghi và khinh thị”!

Thực chất, có một bộ phận đã nhận ra rằng chúng nó có thể “tự động hóa, công nghiệp hóa” sự “lưu manh” để thu lợi trên quy mô lớn, đưa tất cả vào “dây chuyền, bài bản”. Nhưng những cái “bài bản” đó chúng nó lấy ở đâu ra, chính là học được từ trong xã hội chúng ta hiện tại mà thôi! Vô số sự lưu manh hóa lặt vặt nhưng rộng khắp nơi nơi suốt mấy chục năm qua được khuếch đại lên ở quy mô công nghiệp, vấn đề nó chỉ là như thế! Căn nguyên là dân trí vẫn kiểu trống hoác, không cách nào tự nhận ra được!

Từ của năm… năm ngoái, tôi đã bầu chọn là từ “tượng” với nghĩa là “một nghìn tỷ”! Từ của năm cho năm nay có lẽ là… “brain rot – thối não”. Từ này ám chỉ sự suy giảm trí tuệ và sức khỏe tinh thần do tiêu thụ quá nhiều nội dung nhỏ nhặt, độc hại trực tuyến, chúng ta đang mắc kẹt trong bộ não của con cá vàng, vui vẻ, hài lòng, nhưng không có sáng tạo, chỉ sao chép và dán, like và thả tim. Cho đến khi nó đã trở thành một thực trạng quá hiển nhiên rồi thì người ta mới tìm ra từ để diễn đạt nó! Có thể phương Tây họ thích cách diễn đạt rõ ràng và chính xác, nhưng phương Đông vẫn có những cách diễn đạt tuy mơ hồ, kém chính xác nhưng mang hàm ý sâu xa hơn thế nhiều. Theo tôi, đây không phải là “thối não”, mà là “thối tâm”!

Khi “tâm” chỉ xoay quanh những chuyện xàm xí, lặt vặt thì còn đâu năng lượng để học những điều có ích!? Mà cái “thối tâm” này nó đã bắt đầu lâu lắm rồi, từ trước khi có mạng internet kia, nếu truy nguyên thì từ hàng mấy chục năm trước hay xa hơn nữa kia! Tại sao cứ phải đợi bọn Tây nó nghĩ ra từ, rồi rầm rộ chạy theo!? Nếu tự biết phản tỉnh, thì sẽ thấy cái “thối tâm” này nó đã ăn vào tận “cao hoang”, đã vô phương cứu chữa từ lâu lắm rồi. Viết câu tiếng Việt không thông, ngây ngô như bò đội nón, đọc loại văn dịch tự động bằng máy tính mà gật gù khen hay, tự suy nghĩ, diễn đạt vấn đề nhỏ không được, nhưng ai nói gì cũng tin, chỉ cần đánh vào cái “tôi biết, tôi hiểu, tôi đúng, tôi hài lòng” là ai xúi gì cũng làm!

Kaka, sự việc ầm ĩ mấy ngày gần đây, đất nước gì đâu… chỉ thấy toàn bịp bợm! Chỉ mấy cái ảnh ghép hết sức tào lao, ghép hết từ Tin cho tới Tập, từ Trudeau cho đến Trump, “tỷ phú Mai Vũ Minh” nhé, tất cả báo lớn VN đều bị “mắc lừa”, từ baochinhphu cho đến qdnd. Đến giờ mới biết dân Việt vốn dĩ là “chúa Bịp” hay sao, hay bản thân vốn dĩ cũng “cá mè một lứa”!? Sự việc nếu xảy ra ở nước Mỹ thời Wild – wide – west – Miền Tây hoang dã, là nhân vật này đã bị trét hắc – ín – đen và cắm lông – chim – trắng, rồi đặt lên một thanh đòn, khiêng đi diễu hành công cộng! Các bạn thử tìm hiểu về tập tục “tarred & feathered” này nhé! Giống như mô tả trong “Lucky Luke” hay “Những cuộc phiêu lưu của Huck Finn” vậy, để biết thêm về một phong tục rất văn minh và hiệu quả!

Như trong Lucky Luke mô tả thì, không phải chỉ có cảnh sát trưởng của một thị trấn bị trét hắn – ín – đen và cắm lông – chim – trắng vì chơi cờ bạc gian lận, con trai ông ta cũng bị như thế, và đến con chó của cái nhà đó cũng bị như thế, nó bịp có tông có dòng chứ chẳng đùa! Về thủ thuật, đây gọi là phong cách “Photoshop Philipp”, cứ tối hù một cục như thế để bà con tạm thời không luận ánh sáng đúng sai được! Nhưng máy ảnh chụp nguyên thủ, chủ tịch, tổng thống toàn là hàng xịn, và nhiếp ảnh gia thì đều là những người được chọn lựa, sàng lọc kỹ càng (chứ nó ngụy trang khẩu súng trong máy ảnh thì không cách nào mà đỡ được), đâu có chụp ra mấy cái ảnh ngu xuẩn, thiểu năng như vậy được!? Haiza, dân trí vẫn đang ở mức đó, từ dân đen cho đến quan đỏ…