Sven Yrvind

Người phát minh ra cái Bris Sextant, 81 tuổi, đang ở ngày thứ 78 xuyên Đại tây dương, “trong” cái “yellow submarine” – “tàu ngầm màu vàng”, kích thước 5.8×1.2m. Sven Yrvind bị chứng dyslexia, hội chứng khiến ông viết/đọc rất khó khăn, thế rồi dẫn đến vô số rắc rối khi hoà nhập xã hội.

Con người đọc/viết khó khăn, những kỹ năng rất cơ bản, 50 năm sau, có vô số phát minh và xuất bản 5 cuốn sách, lần nữa khẳng định “thông minh” đôi khi chẳng liên quan đến ngôn ngữ, và những người có chút kỹ năng “xào xáo ngôn từ” chẳng qua là tự họ cho rằng mình “thông minh” mà thôi!

bris

Nhiều người sẽ thấy khó hiểu, có chiếc kayak thôi sao lại phức tạp đến thế!? Nhưng kayaking dần biến thành 1 thú chơi với vô số “micro optimization” – tối ưu hoá li ti. Vì nó là như thế mà, để làm ra “tow-line”, dây “lai dắt” cứu kéo 1 chiếc kayak bị nạn, có hẳn nhóm “nghiên cứu” làm việc này, nhiều năm thử nghiệm mới đi đến thiết kế tối ưu. Hay như hệ thống dây nâng/hạ bánh lái trong hình, phải làm 2, 3 lần mới tìm ra cách tốt nhất.

Ý tưởng về “dự án” kế tiếp, chế tạo Bris Sextant – “kính lục phân” kiểu Bris, là thiết bị đo góc siêu nhỏ, kích thước 2x3cm, không có bộ phận chuyển động nào (no moving part), nhưng về căn bản thay thế được kính lục phân truyền thống. Đã tìm hiểu sơ về nguyên tắc thiết kế, cực kỳ đơn giản, chỉ có 3 miếng kính ghép lại với nhau, có thể làm từ lam kính hiển vi, quan trọng là không cần đến “cơ khí chính xác” như các dụng cụ quang học khác!

jack london

Bài viết rất hay, cũng cấp nhiều dữ liệu lịch sử để cho chúng ta có thể hiểu đúng hơn về Jack London, tác giả của những cuốn tiểu thuyết, truyện ngắn đã quá nổi tiếng như: Tiếng gọi nơi hoang dã, Nanh trắng, Sói biển, Gót sắt, Nhóm lửa, Tình yêu cuộc sống, etc… Vâng, nếu chỉ đọc sách của ông thôi thì chúng ta sẽ dễ dàng tưởng tượng ra rằng Jack London là một con sói biển thật sự, ông ta dường như đến từ một thế giới hải hành xa xưa, kỳ bí nào đó, với tất cả những kinh nghiệm sống khôn ngoan, dầy dặn của nó. Sự thật… hoàn toàn không phải như thế!

Sự thật, Jack London sau khi đã viết khá nhiều sách mới bắt đầu đi biển. Ông ta đọc cuốn “Một mình vòng quanh thế giới” của Joshua Slocum, nhảy xuống thuyền với một đống sách hàng hải, vừa đi vừa học cách sử dụng kính lục phân! Giữa một cơn bão biển, Jack London gãi đầu gãi tai tự hỏi tại sao động tác “heave-to”, dằng thuyền bằng 2 lá buồm ngược nhau không hoạt động như trong sách mô tả. Sự thật là Jack London là một tay mơ đúng nghĩa, dong thuyền từ San Francisco đi Hawaii, tới đích rồi mà vẫn không hiểu vì sao còn sống!

con đường tây bắc

Bức tranh tựa đề: Con đường Tây Bắc – The northwest passage, người thuỷ thủ già, mệt mỏi, ngồi nghe con gái đọc lại Nhật ký hải hành. Bức tranh thể hiện một tham vọng dai dẳng, nhiều thế hệ liên tiếp tìm cách khai phá con đường Tây Bắc, biết bao nhiêu người đã chết, nhưng vẫn tiếp tục gieo ý chí, hy vọng cho thế hệ sau!

the northwest passage

Con đường Tây Bắc (the Northwest passage) là một ám ảnh của giới hàng hải suốt 300 năm qua. Nhiều chuyến thám hiểm đã tìm cách vượt qua vùng nước băng giá này, tìm ra lối đi ngắn hơn giữa Thái Bình Dương và Đại Tây Dương, rất nhiều người đã chết, rất ít người thành công! Lần đầu tiên biết về Con đường Tây Bắc này khi còn nhỏ, chính là nhờ đọc truyện Chú bé thoát nạn đắm tàu của Jules Verne, có một chi tiết thú vị gần cuối truyện…

Khi con tàu Albatross chìm và Eric sống sót qua cơn bão nhờ chèo trên một chiếc xuồng kayak (Jules Verne đúng là có quá nhiều kiến thức thực tế về hàng hải và những điều liên quan). STS Sedov nguyên là một con tàu buồm chở hàng của Đức, đóng năm 1921, sau chiến tranh thế giới 2 chuyển sở hữu thành của Liên Xô như là chiến lợi phẩm, bây giờ vẫn tiếp tục là con tàu huấn luyện của các trường đại học Nga. Đến nay con tàu đã được 99 tuổi, và vẫn chạy tốt!

regatta

Giải đua thuyền buồm trên sông Bến Hải, 1973, không hẳn là đua, kiểu giờ gọi là một “regatta”. Việt Nam là cái giống bị chứng amnesia, quên quá khứ, quên lịch sử trong nháy mắt, mới 40, 50 năm là đã nhìn thuyền buồm giống như thứ xa lạ, từ nơi khác đến chứ VN không có! Có những giai đoạn Mỹ chặn phá, đeo bám ác liệt, các đội tàu không số không đi được.

Vì chúng to, vỏ sắt, dễ bị phát hiện bằng radar! Thay vào đó, miền Bắc duy trì cả “hạm đội” hơn một ngàn chiếc ghe buồm vỏ gỗ, tải trọng dưới 10 tấn, tuy điều kiện thời đó không đi quá xa được nhưng cũng loanh quanh 500 ~ 700 km tiếp tế cho bên kia sông Bến Hải, vào đến tận Quảng Ngãi, Bình Định… Ấy mà giờ đây con cháu không còn nhớ gì!

guaras

Một thành viên VTSA đang thử nghiệm kỷ thuật “lái chọt” – Guaras, cầm cái mái chèo “chọt lung tung” để đổi hướng đi của thuyền buồm. Một kỷ thuật rất hữu ích có thể dùng khi thuyền bị hỏng bánh lái, cách này khiến thuyền thay đổi CLR – Center of Lateral Resistance và đổi hướng đi. Chỉ cần thuộc 3 nguyên tắc:

1. luôn luôn “chọt” phía bên mạn dưới gió (leeward).

2. “chọt” phía mũi khiến thuyền đi gần gió hơn (tack).

3. “chọt” phía đuôi khiến thuyền đi xa gió hơn (jibe).

vũng tàu sailing, 5

Sau một thời gian khá dài “lu bu” vì công việc, cảm thấy đã “ù lỳ”, “bất động” quá lâu, nên khởi động lại “bài test” thể lực cũ: đạp xe trong khoảng 6h từ Sài Gòn đi Vũng Tàu và chơi các loại thuyền nguyên ngày hôm sau: buồm, chèo, kayak, ván, monohull, catamaran, etc… đủ loại đủ kiểu! Cám ơn các anh em VTSA vì một ngày vận động tuyệt vời!

Cảm thấy có sự tiến bộ rõ rệt về thể lực và sức bền, hành trình xe đạp Sài Gòn – Vũng Tàu chỉ mất đúng 5h 30′ thay vì hơn 6, 7 tiếng như trước, cảm giác như không phải cố gắng quá nhiều, chơi thuyền được nguyên ngày và cũng không cảm thấy “đuối” lúc cuối ngày như trước! Chỉ hơi tiếc là một ngày hơi ít gió, không “cảm” được nhiều hơn về lá buồm!

kon tiki

Biên giới ư, tôi chưa thấy nó bao giờ,
chỉ nghe nói rằng nó có tồn tại trong
tâm trí của một số người…

Phía bên kia quảng trường, một tấm bảng chữ Hoa đề: 民天藥房 – Dân Thiên dược phòng, à thì ra là một tiệm thuốc bắc, cả dãy phố này, có đến 3, 4 tiệm như thế. Rồi chợt nhớ lại cái không gian này, một vài tiệm đề: “hiệu buôn X”, “hiệu buôn Y” (không dùng chữ “cửa hàng” hay “shop” như bây giờ). Một vài tiệm may, hiệu thuốc tây, một tiệm đóng giày, một tiệm sửa đồng hồ với những chiếc đồng hồ quả lắc vàng choé tinh xảo, phức tạp, lồng trong những chuông thuỷ tinh lóng lánh, sang trọng, thật là những “kỳ quan cơ giới” cuốn hút sự tò mò của một cậu bé đang lớn…

Tôi đang hồi tưởng lại một thành phố Đà Nẵng nhỏ xíu của gần 30 năm về trước, dans la chaleur immobile, la ville blanche – thành phố trắng toát trong cái nóng bất động. Học sinh ríu rít tan trường ra về, bên hông nhà hát lớn, bức phù điêu làm từ những mảnh gốm ghép rườm rà, xấu xí, có một sân banh mini, các chàng trai trẻ cởi áo trắng mãi miết đá bóng. Cách chỉ vài chục mét có một thư viện cộng đồng nhỏ, đến tận bây giờ vẫn chưa biết là do ai lập ra. Có một thằng ôn con đang chăm chỉ đọc sách, thư viện bé xíu chỉ có độ 1, 2 trăm đầu sách, trong đó có cuốn dưới đây.

thuyền buồm ba vát

Những ngày lang thang ở thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh… thăm bãi cọc sông Bạch Đằng mà khi xưa Hưng Đạo Vương đã đánh bại quân Nguyên Mông. Lại có dịp thăm chiếc thuyền buồm “ba vát” dài khoảng 11 mét do nghệ nhân Lê Đức Chắn đóng sắp hoàn thiện. “Ba vát” là mẫu thuyền cổ truyền đặc trưng của vịnh Bắc bộ, sử dụng hai buồm cánh dơi.

Một “trãi nghiệm” rất lý thú khi trực tiếp tham quan chiếc thuyền buồm gỗ đang đóng còn nằm trên đà. Bác nghệ nhân Lê Đức Chắn ngoài 70 tuổi là một trong số những người cuối cùng còn lưu giữ được các kiến thức và kỹ năng đóng thuyền cổ truyền. Ít nhất, ta được biết rằng những kiến thức, kinh nghiệm này đã được bảo tồn được dưới dạng hiện vật và bản vẽ.

euclidean distance

Đường thẳng có phải là đường ngắn nhất giữa hai điểm!? Nhớ lại hành trình chèo 9 ngày qua 9 cửa sông Cửu Long hai năm trước… tôi luôn cố đi thật xa, không được ôm bờ (shore hugging) quá gần. Nhưng nó gần như là một phản xạ vô hình, một tiềm thức về sự an toàn, khi cứ sau 1, 2 giờ chèo lại thấy mình đi gần sát lại bờ. Khi trong con người mình không có đủ sự tự tin, tin vào thể lực, vào khả năng xoay xở của bản thân, tin vào độ an toàn, bền chắc của các thiết bị trên thuyền, thì gần như là một phản xạ tự nhiên không thể khác, cứ chèo một lúc là lại đi gần bờ.

Dù biết rằng “đường thẳng luôn là đường ngắn nhất giữa hai điểm”, băng từ mũi đất này sang mũi đất kia, nhiều khi không thế thấy được bờ, (một phần cũng do địa hình miền Tây rất thấp, chỉ cách bờ 7, 8 km là coi như đã không thấy gì, rất khó dùng địa hình để định vị). Nhưng đường thẳng có phải là ngắn nhất hay không, nó còn phụ thuộc vào “bản lĩnh” của sailor. Không dể gì đi theo một con đường “duy lý”, “duy ý chí”, một con đường của tiên đề số 1 – hệ tiên đề Euclide (hai điểm xác định một đường thẳng), một lộ trình do la bàn vạch ra để mà nhắm thẳng tới đích.

Bernoulli’s principle – 1

Nhiều người tập chơi buồm nhưng chưa hiểu rõ nguyên tắc vận hành của lá buồm! Không hiểu thì cũng chẳng sao, nhưng hiểu thì dễ cảm nhận và điều khiển lá buồm hơn. Quy tắc vật lý chi phối lá buồm là nguyên lý Bernoulli (Bernoulli’s principle), phát biểu nôm na như sau: dòng chất lỏng / không khí chảy với vận tốc nhanh hơn sẽ tạo ra áp suất thấp hơn so với dòng chất lỏng / không khí chảy với vận tốc chậm hơn. Ví dụ đơn giản của nguyên lý Bernoulli là cái súng phun sơn. Ai đã tự chế súng phun sơn dùng bơm xe đạp lúc nhỏ sẽ hiểu điều này rất rõ! Hơn 30 năm trước, toàn sơn bằng… cái bơm xe đạp, lúc đó không có máy nén khí như bây giờ, một người cầm bình phun, người kia hì hục đẩy bơm! Dòng không khí chảy vuông góc với van ở miệng bình tạo ra một vùng áp thấp, hút sơn ra khỏi bình. Cũng tương tự cho bộ chế hoà khí (carburetor) xe máy.

Ví dụ thứ 2 là cánh máy bay hay lá buồm, hình dạng ko cân xứng tạo nên hai dòng không khí có vận tốc khác nhau, gây ra chênh lệch áp suất giữa hai bên bề mặt. Chính chênh lệch áp suất này tạo ra lực nâng / lực đẩy cho cánh máy bay hay cánh buồm, và cũng lý giải tại sao thuyền buồm thường đi ngang gió, xiên gió lại… nhanh hơn là đi xuôi gió, thậm chí có thể nhanh hơn vận tốc gió! Chỉ trường hợp đi “xuôi gió” thì mới có thể tạm gọi là “gió cuốn cánh buồm đi”. Dĩ nhiên, khí động học của cánh máy bay / lá buồm còn nhiều điều phức tạp hơn thế. Có thể lý giải sự hình thành lực nâng, lực đẩy (lift) bằng nhiều cách, chung quy cũng quay về Định luật 2 Newton. Nhưng giải thích bằng nguyên lý Bernoulli vẫn là sinh động, trực quan và dể hiểu nhất! Những điều này thường tìm thấy trong các sách “Vật lý vui”, phổ biến với học sinh cấp 1, cấp 2 ngày xưa!

stadiametric rangefinding

Các ống nhòm quân sự hay hàng hải chuyên dụng thường có thang đo hiển thị trên khung nhìn, dùng để ước lượng khoảng cách. Mỗi nấc thang đo có đơn vị là mil (mili-radian – 1/1000 radian). Giả sử như biết trước chiều cao của đối tượng đang quan sát (e.g: một ngọn núi) là x, thì khoảng cách tới đó: y = x / k * 1000, với k là giá trị đọc được trên thang đo.

Đây chỉ là công thức tính nhẩm gần đúng, vì công thức tính toán chính xác có liên quan một chút đến cosine, nhưng cos của góc rất nhỏ xấp xỉ bằng 1. Ví dụ như, ta biết trước chiều cao của đỉnh núi Thánh Giá – Côn Đảo là 570 m, nếu như trong ống nhòm quan sát thấy núi có độ cao là 20 nấc, thì khoảng cách đến đảo xấp xỉ là: 570 / 20 * 1000 = 28.5 km.

chiều về trên sông – 1

Chiều buông trên dòng sông cuốn mau, thương đời thương lẫn nhau trong chiều. Về đây bọt bèo muôn khắp nơi, vui buồn cho có đôi không nhiều…

Cách đã vài tháng, có dịp thử cái “máng heo” – thuyền buồm nhỏ Optimist này trên một đoạn sông Sài Gòn gần An Phú Đông, quận 9. Một chiều gió rất nhẹ, vừa đủ để chiếc xuồng nhẹ nhàng chậm rãi lướt đi…

Chiều về trên sông - Thái Thanh 
Chiều về trên sông - Quỳnh Giao 

river sailboats

Sail boats in the 60s, cut from a Vietnamese documentary. Bamboo mast, sail of a simplistic design, diagonally mounted rectangular – shape canvas, possibly river – only transportation, sail and oar boats.

sailing

Facebook nhắc ngày này năm trươcs, lần đầu gặp “em ấy”, ấn tượng vô cùng, 1 tay nắm dây lèo, tay kia cầm bánh lái, nhẹ nhàng và khéo léo điều khiển cánh buồm thoăn thoắt ngang dọc mặt sông, tốc độ so với thuyền chèo đúng là “kinh hoàng”, “tack” qua rồi “jibe” về, cắt đầu, vuốt đuôi nhiều thuyền lớn!

Từ đó biết thêm rằng có một thế giới “hào hoa” khác “chạy bằng gió”, nhưng cũng từ đó hiểu ra rằng “tôi và em” vốn dĩ thuộc về hai thế giới khác nhau, thế giới của tôi thật sự không có nhiều “lãng mạn” đến như thế, thế giới của tôi “chạy bằng cơm”, chậm rãi và khắc nghiệt hơn nhiều! :)

a sailor’s wedding

A unique event in the Vietnamese recreational boating community, a community that is so small that even a kayaker like me have chances to know other players of other water sports such as sailboat, SUP, motor canoes, free or Scuba diving… And that’s the wedding of my friend, who helps founding and running VTSA – Vũng Tàu sailing club. Assembled together for the parade is 4 big sailboats, 2 monohulls and 2 catamarans.

A small parade with those 4 sailboats, about 20 nautical miles, running from Vũng Tàu city to VietsoPetro resort, where the wedding celebration and party were held on the beach. The weather was so fine, though winds are a bit weak. Taking parts in the parade are the bride and groom, their sailor friends and some invited guesses. Such a special event, and such joyful moments among our friendly circle that we could never forget.

TIKI 30′ Veronique

A major event in the small circle of Vietnamese recreational boating people. The christening of the 30 feet catamaran Veronique, locally built here after James Wharram’s TIKI 30′ design. Gathering in, last Saturday late afternoon party were various men and women from different traits of life: boat designers, boat builders, professional or amateur skippers and sailors from the smallest type of boat (that is me, a… kayaker) to the biggest… Such friendly, warm and fascinating meeting moments!

euphroe

Tấm hình đầu tiên, một thiết bị đặc trưng của buồm mành (buồm cánh dơi, junk rig), là dạng liên kết nhiều ròng rọc (block), tiếng Anh gọi là “euphroe” (ko biết tiếng Việt kêu là gì!?)